ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Αυτό που δεν βλέπουμε

Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑ

Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑ

Σε μεγάλη ηλικία, ο Albert Hirschman (1915-2012) υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση στη Γερμανία. Όταν συνήλθε από την αναισθησία ρώτησε τον χειρουργό του: «Γιατί οι μπανάνες είναι καμπύλες;». Ο γιατρός απόρησε. Ακόμη και σε αυτή την κατάσταση, ο Hirschman δεν χάνει το χιούμορ του. Αστειευόμενος για τον κεντρικό σχεδιασμό της οικονομίας απαντάει: «Επειδή κανείς δεν πήγε στη ζούγκλα για να τις ισιώσει και να τις προσαρμόσει στο πρόγραμμα». Ποτέ δεν θα μάθουμε γιατί ο κεντρικός σχεδιασμός απασχολούσε τον Hirschman μόλις βγήκε από το χειρουργείο.

Ίσως να φοβήθηκε ότι κατά τη διάρκεια της νάρκωσής του ο κόσμος είχε εγκαταλείψει την αρχή της ελεύθερης αγοράς και είχε παραδοθεί στους σχεδιαστές του επίγειου παραδείσου. Γιατί τελικά κάπως έτσι συμβαίνει. Ο κόσμος σιγά-σιγά συνέρχεται από τη νάρκωση της πανδημίας και διαπιστώνει ότι βρίσκεται, χωρίς να το καταλάβει, στο έλεος του κεντρικού σχεδιασμού της αγοράς και διάθεσης των εμβολίων κατά του COVID-19 από τις Βρυξέλλες. Είναι άραγε o σχεδιασμός προτιμητέος από τη διάθεση του εμβολίου μέσω της αγοράς, όπως συμβαίνει και με τα υπόλοιπα καταναλωτικά αγαθά;

Κάθε φορά που το κράτος κάνει μια κεντρική επιλογή στην οικονομία, κάθε φορά δηλαδή που χρησιμοποιεί τα χρήματα των φορολογουμένων για να εφαρμόσει τον σχεδιασμό του, παραβλέπει το όφελος που θα είχαν τα χρήματα αυτά, αν δεν τα είχε αποσύρει από την αγορά μέσω της φορολογίας και τα είχε αφήσει τους κατόχους τους για να τα επενδύσουν όπως εκείνοι επιθυμούν.

Αυτό αποδεικνύει ο Γάλλος οικονομολόγος Frederic Bastiat (1801- 1850), στο περίφημο έργο του «Αυτό που βλέπουμε και αυτό που δεν βλέπουμε» (1850). Αναλύει μια σειρά αποτυχημένων προσπαθειών του γαλλικού κράτους να βελτιώσει τις κοινωνικές συνθήκες των πολιτών του μέσω μεγαλόπνοων επενδυτικών προγραμμάτων, τα οποία βέβαια είτε ναυάγησαν είτε δεν αποδείχθηκαν τόσο αποτελεσματικά όσο αναμενόταν. Παραθέτει πληθώρα παραδειγμάτων από την πολιτική και οικονομική κατάσταση της εποχής του, υποστηρίζοντας συστηματικά την εναλλακτική δυνατότητα της ελεύθερης αγοράς έναντι της καταστροφικής πραγματικότητας του κεντρικού σχεδιασμού.

Οι Γάλλοι καταναλωτές χρειάζονται το σιτάρι της Οδησσού. Πώς, όμως, μπορούν να το αποκτήσουν; Ο Bastiat ισχυρίζεται ότι υπάρχουν τρεις λύσεις. Σύμφωνα με την πρώτη πρέπει οι ίδιοι οι καταναλωτές να πάνε στην Οδησσό να πάρουν το σιτάρι.

Σύμφωνα με τη δεύτερη, μπορούν να προμηθεύονται το σιτάρι τους από ιδιωτικούς μεσάζοντες, που θα είναι υπεύθυνοι για τη μεταφορά του σιταριού από την Οδησσό και τη διάθεσή του στη γαλλική αγορά. Τέλος, σύμφωνα με την τρίτη λύση, μπορούν να αναθέσουν την εργασία αυτή στο κράτος. Ποιος, όμως, από τους τρεις τρόπους είναι ο πιο αποτελεσματικός; Ο πρώτος είναι προφανώς ανέφικτος. Ωστόσο, επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι η μεσολάβηση των εμπόρων απέχει πολύ από το να είναι πράξη παρασιτισμού. Είναι μια υπηρεσία απαραίτητη για τη διασφάλιση του εφοδιασμού σε σιτάρι. Η μεσολάβηση είναι αναγκαία, είτε πρόκειται για τη μεσολάβηση των εμπόρων είτε του κράτους. Ανέκαθεν οι ανθρώπινες κοινωνίες, σχολιάζει ο Bastiat, επέλεγαν με τη θέλησή τους τον δεύτερο τρόπο. Η τεράστια ζήτηση ωθεί Γάλλους και ξένους εμπόρους να ανταγωνιστούν μεταξύ τους για να προμηθεύσουν το συντομότερο δυνατό και στην καλύτερη δυνατή τιμή με σιτάρι της Οδησσού όλες τις περιοχές της Γαλλίας, ενσωματώνοντας στη διαδικασία αυτή μια σειρά παραμέτρων. Το κόστος της μεταφοράς και της μεσολάβησης αντικατοπτρίζεται στην τιμή του αγαθού, καθώς και στην τιμή της παρεχόμενης υπηρεσίας, αλλά μειώνεται λόγω του ανταγωνισμού μεταξύ των μεσαζόντων. Με τον τρόπο αυτό η διάθεση του αναγκαίου αγαθού διατηρεί ελεύθερα τον χαρακτήρα της συναίνεσης.

Ο δρόμος του κεντρικού σχεδιασμού, η αντικατάσταση δηλαδή του συνόλου της εμπορικής τάξης από κρατικούς λειτουργούς, γραφειοκράτες και κατ’ όνομα μόνο «αρμόδιους», μπορεί να φαίνεται πιο απλός αλλά στην ουσία δεν είναι. Πιστεύουμε πραγματικά ότι το κράτος θα μπορούσε να σχεδιάσει ένα τόσο περίπλοκο έργο με λιγότερα μέσα και λιγότερο κόστος, διερωτάται ο Bastiat.

Άραγε θα χρησιμοποιούσε το κράτος λιγότερα πλοία, λιγότερους ναυτικούς και λιμενεργάτες, λιγότερα μεταφορικά μέσα και οδηγούς για τη μεταφορά, λιγότερες αποθήκες και εργάτες για τη μεταφόρτωση και την αποθήκευση; Μια τέτοια υπόθεση θα ήταν προφανώς παράλογη. Γιατί, όμως, ενώ αυτά ισχύουν, η λύση του κρατισμού φαίνεται πιο ελκυστική; Γιατί από τη στιγμή που η ελεύθερη συναίνεση της αγοράς έχει αντικατασταθεί από τον αυταρχισμό της εκτελεστικής εξουσίας δεν μπορούμε να δούμε πώς θα ήταν τα πράγματα αν τα είχαμε αφήσει να κυλήσουν ομαλά μέσω της διαδικασίας της αγοράς.

Έχει ήδη φανεί η ανεπάρκεια και η αναποτελεσματικότητα του κεντρικού σχεδιασμού της αγοράς και διάθεσης των εμβολίων από τις Βρυξέλλες: τρομακτική καθυστέρηση, εμπορικός πόλεμος, αγανάκτηση για τις διαδικασίες και τα κριτήρια χορήγησής τους. Αυτό που δεν βλέπουμε είναι πόσο αποτελεσματικότερη και πόσο δικαιότερη θα ήταν η διανομή του προϊόντος από την αγορά. Η αγορά διανέμει με τρόπο σχεδόν τυχαίο, ενώ το κράτος κατανέμει βάσει αυθαίρετων κριτηρίων που αντανακλούν τις προτεραιότητες τις δικές του και των λειτουργών του, όχι όμως και της κοινωνίας. Και ακόμη και αν είναι παρήγορη η προοπτική του δωρεάν εμβολιασμού, δεν βλέπουμε τους άμεσους και έμμεσους φόρους και τις εισφορές που θα χρειαστεί να καταβάλουμε ή τον εξωτερικό δανεισμό στον οποίο θα χρειαστεί να καταφύγουμε, γιατί προφανώς η αγορά, η μεταφορά και η προμήθεια του προϊόντος δεν είναι δωρεάν.

ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ

Προσωπικότητες στην ''Κ'': Τελευταία Ενημέρωση

X