Την περασμένη Κυριακή εγκαινιάσαμε στην οδό Πεύκου στη Λακατάμια ένα όμορφο μνημείο για 13 ήρωες της κοινότητας Κυρά Μόρφου. Γνωρίζω τις πλείστες οικογένειες πολύ καλά: ήρωες ξεχασμένοι, αγνοημένοι, οι οποίοι βγαίνουν από το χρονοντούλαπο της ιστορίας δεκαετίες μετά για μερικές έστω στιγμές. Οικογένειες ρημαγμένες, με πολλά προβλήματα οι πλείστες, βίωσαν τη φτώχια, την εγκατάλειψη, την κοινωνική περιθωριοποίηση και βρήκαν τα πόδια τους πολλά χρόνια μετά το κακό. Το μνημείο αυτό μου φαντάζει κάτι σαν την επαναφορά του σχεδόν πνιγμένου στην επιφάνεια της θάλασσας, για να μπορέσει επιτέλους να αναπνεύσει λίγο. Μεταξύ των 13 πεσόντων το μαύρο εκείνο καλοκαίρι του 1974 είναι και ο πατέρας μου.
Το θέμα μας βέβαια δεν είναι το μνημείο, αλλά ένα από τα διαχρονικά σημαντικότερα προβλήματα της ιστοριογραφίας: η έλλειψη δημοκρατικότητας. Η επίσημη ιστορία είναι συνήθως η ιστορία «των βασιλιάδων και των στρατηγών». Η ιστορία των καθοριστικών μαχών, των συμφωνιών, των αποφάσεων και των συμπεριφορών της ηγετικής ελίτ. Και ενώ αποδεδειγμένα τα γρανάζια της ιστορίας τα κινούν οι λαϊκές μάζες, το πώς ο λαός, οι πολίτες βιώνουν την ιστορία είναι μια πτυχή που συνήθως αγνοείται από τους επίσημους ιστοριογράφους.
Το 1974 αποτελεί μια τεράστια καμπή στην ιστορία της Κύπρου αλλά και στην προσωπική ιστορία χιλιάδων συμπατριωτών μας. Η προδοσία και η εισβολή του 1974 άλλαξαν την εικόνα, άλλαξαν την ιστορία, τα δεδομένα αλλά και τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων στην Κύπρο. Οι αλλαγές οι οποίες συντελέστηκαν υπήρξαν κατακλυσμιαίες: Η αντίσταση στο πραξικόπημα και την εισβολή ανέσυρε τον ψυχικό πλούτο και το μεγαλείο χιλιάδων συμπατριωτών μας, που ενισχυμένη με την ιστορία, τον πολιτισμό, τις αρχές και αξίες του λαού μας, έγραψαν ένδοξες σελίδες ιστορίας. Ξηλώθηκε από τη μια στιγμή στην άλλη ο κοινωνικός ιστός στην μισή περίπου Κύπρο. Οι μετακινήσεις πληθυσμών διέλυσαν πραγματικά τον κοινοτικό δεσμό και σε αρκετές περιπτώσεις τον οικογενειακό. Υπήρξε ένα μεγάλο ρεύμα μετανάστευσης προς το εξωτερικό με κύριους στόχους την εξεύρεση εργασίας και ασφάλειας. Επίσης, αρκετοί εμπλεκόμενοι στα δραματικά γεγονότα του 1974 έφυγαν από το νησί. Το 1974 σηματοδοτεί την οριστική μετάβαση από την αγροτική κυπριακή κοινωνία στην καπιταλιστική.
Η συγκέντρωση πολλών προσφύγων σε καταυλισμούς αντίσκηνων στην αρχή και στη συνέχεια σε προσφυγικούς συνοικισμούς, δημιούργησε κοινωνικά γκέτο. Χαρακτηριστικά των γκέτο αυτών υπήρξε η φτώχεια, η σχολική αποτυχία, η κοινωνική περιθωριοποίηση και άλλα κοινωνικά προβλήματα, όπως η βία, η κυβεία, ο αλκοολισμός, η παραβατική συμπεριφορά. Ακόμα και πρόσφατα σε διάφορες έρευνες που έγιναν τα ποσοστά κατανάλωσης ναρκωτικών ουσιών είναι πολύ υψηλότερα στους συνοικισμούς. Για όσους γνωρίζουν οι συνοικισμοί λειτούργησαν (αντικειμενικά) ως φυτώρια εγκληματικότητας. Δημιούργησαν ένα κατακλυσμό ψυχολογικών επιπτώσεων σε μάνες που έχασαν τα παιδιά τους, σε χήρες, σε ορφανά, σε αιχμαλώτους πολέμου που βιώσαν απίστευτες καταστάσεις, σε τραυματίες πολέμου, σε βιασθείσες γυναίκες, σε βασανισθέντες και ξεριζωμένους. Δυστυχώς το 1974 δεν χάθηκαν 1619 αγνοούμενου και 5000 περίπου σκοτωμένοι, αλλά πολύ, πολύ περισσότεροι.
Το 1974 αποτέλεσε καμπή για την ενίσχυση της πολιτικοποίησης και της συμμετοχής του λαού στα κοινά, αφού έγινε πλέον συνείδηση από το σύνολο του λαού, μπροστά στην ολοκληρωτική καταστροφή, ότι κανένας δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστος και κανένας δεν δικαιούται να μείνει αμέτοχος.
Την ώρα λοιπόν που η Χούντα των Αθηνών μαζί με την επεκτατική Τουρκία, το ΝΑΤΟ και την ΕΟΚΑ Β΄, οργάνωναν το πραξικόπημα και την εισβολή, χιλιάδες κύπριοι πολίτες τοποθετούνταν χωρίς να το ξέρουν, στο χείλος του γκρεμού. Και την ώρα που ο Μακάριος συναντιόνταν με τον Ραούφ Ντενκτάς για να αποφασίσουν τη μορφή της λύσης, χιλιάδες Κύπριοι παρακολουθούσαν, όχι μόνο με αγωνία, αλλά ταυτόχρονα με απύθμενη θλίψη, συναισθηματική συντριβή, με το αίσθημα της απώλειας, με πολλά κοινωνικά προβλήματα και προσωπικά αδιέξοδα. Όπως το έγραψε και ο Σεφέρης στο ποίημα του «Ελένη» «...Τόσες ψυχές δοσμένες στις μυλόπετρες σαν το σιτάρι...», «...τόσος πόνος τόση ζωή πήγαν στην άβυσσο...». Το θέμα μας, λοιπόν, δεν είναι το μνημείο ή το όποιο μνημείο από τα πολλά που, ευτυχώς, έστω και μετά από τόσες δεκαετίες ανεγείρονται για τους πρωταγωνιστές της ιστορίας, οι οποίοι «καταδικάστηκαν» από κάποιο αόρατο χέρι της περιβόητης «δημοσιότητας» να παραμένουν κομπάρσοι. Το θέμα μας είναι οι χιλιάδες Κύπριοι πατριώτες που με το αίμα τους, τον ιδρώτα και την ψυχή τους, κίνησαν τα γρανάζια της ιστορίας προς τα μπρος και περνώντας από το κολαστήριο της αβύσσου ξαναέκτισαν, πέτρα την πέτρα, την Κύπρο μας. Το θέμα μας είναι οι χιλιάδες άνθρωποι, που προσπαθούν, δραπετεύοντας για λίγο έστω από τους τάφους και τα κενοτάφια τους, να πολεμήσουν τη λήθη και τη λησμονιά και να μας δώσουν σαν ύστατη παρακαταθήκη την Αλήθεια (η Α-λήθεια είναι το αντίθετο της λήθης). Σαν να και κάποιοι θέλουν να πάρουν την εκδίκησή τους από την Ιστορία, τους ξανασπρώχνουν βαθιά μέσα στο κοιμητήριό τους. Το θέμα μας είναι η σύγχρονη εποχή όπου τόσες θυσίες κινδυνεύουν να πάνε χαμένες. Και που ο λαός με τόση ιστορία πίσω του κινδυνεύει ανιστόρητος να περάσει στο περιθώριο, ανδρείκελο ξένων και ντόπιων συμφερόντων. Το θέμα μας είναι πώς ξανά ο λαός, αυτός που γράφει τη πραγματική ιστορία, θα γίνει ξανά πρωταγωνιστής και ο συγγραφέας της δικής του μοίρας.
Ο κ. Χρίστος Χριστοφίδης είναι επαρχιακός γραμματέας Λευκωσίας Κερύνειας και μέλος του πολιτικού γραφείου του ΑΚΕΛ.
