Το 2000, έξι χρόνια μετά το εμφύλιο αιματοκύλισμα στη Ρουάντα, όπου σφαγιάστηκαν κοντά ένα εκατομμύριο ψυχές, η χώρα ήταν ακόμα διαλυμένη, χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, χωρίς τρεχούμενο νερό και με το 60% του πληθυσμού να βρίσκεται σε ακραία φτώχεια. Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως που είχε να αντιμετωπίσει ο Πολ Καγκάμε, ο άνθρωπος που βρέθηκε στο τιμόνι της χώρας εκείνη την περίοδο, ήταν ένα άλλο, πιο περίπλοκο ζήτημα. Η πλήρης συμφιλίωση των Τούτσι και Χούτου, των δύο βασικών φυλών της χώρας. Χωρίς την επούλωση των πληγών, καμία πρόοδος δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί. Έτσι ο Καγκάμε, σχεδίασε και εφάρμοσε ένα ιδιόμορφο σύστημα απονομής δικαιοσύνης ή ανάρρωσης καλύτερα. Το «Γκατσάτσα», όπως ονομάστηκε δεν είχε στόχο να επιβάλει ποινές με τη δυτική έννοια, αλλά να φέρει τα θύματα και τις οικογένειές τους δίπλα στους θύτες, να αλληλοβοηθηθούν και να συγχωρέσουν ο ένας τον άλλον για τα εγκλήματα του παρελθόντος, ώστε να μπορέσουν να ζήσουν πλέον ειρηνικά, κάνοντας μια νέα αρχή. Στήθηκαν δώδεκα χιλιάδες τοπικά προσωρινά «δικαστήρια», σε κάθε πόλη και χωριό με στόχο το κάλεσμα όλων των πολιτών να παραθέσουν τη δική τους εμπειρία από τα εγκλήματα. Μαζική θεραπεία σε συλλογικό τραύμα. Όπου οι μαρτυρίες έδειχναν καθαρή ενοχή για δολοφονίες, επιβαλλόταν η αντίστοιχη ποινή φυλάκισης. Όπου έδειχναν εμπλοκή σε άλλης φύσης κακουργήματα, τότε η ποινή ήταν το κοινωνικό έργο. Και έτσι κατέληξαν οι άλλοτε ορκισμένοι εχθροί, να συνεργάζονται, να ξανακτίζουν ο ένας το σπίτι του άλλου και σιγά σιγά να συμβιώνουν αρμονικά.
Στα δικά μας τώρα. Συσκέψεις επί συσκέψεων και διαβήματα επί διαβημάτων. Εθιμοτυπική σύγκληση εθνικού συμβουλίου, επετειακές καταδίκες και ανατροφοδότηση του ίδιου συλλογικού τραύματος. Η πιο ωραία ερώτηση έγινε προς τον πρόεδρο Αναστασιάδη ανήμερα του πραξικοπήματος. «Τα μέτρα που εξετάζει το Εθνικό Συμβούλιο είναι ικανά να αποτρέψουν τις τουρκικές προκλητικές και παράνομες ενέργειες στο Βαρώσι»; Και λέω ερώτηση γιατί η απάντηση ήταν θλιβερά, αστεία. Οι εργασίες ανοίγματος στο Βαρώσι είναι ήδη σε προχωρημένο στάδιο. Ποιος και γιατί απέτυχε να αποτρέψει τις τουρκικές ενέργειες, έπρεπε να ήταν ερώτηση. Ο Νίκος Χριστοδουλίδης που θα οχύρωνε την ΑΟΖ με τις Τριμερείς της πλάκας την ώρα που τα τουρκικά τρυπάνια έπλεαν ανοιχτά της Λεμεσού, εμποδίζοντας τις αδειοδοτημένες εταιρείες να προχωρήσουν σε εξορύξεις; Ο Νίκος Αναστασιάδης που έφτασε σε συνολική συμφωνία επίλυσης και την εγκατέλειψε κακήν κακώς πριν βάλει την υπογραφή του, αφήνοντάς μας προίκα τις 40 χιλιάδες τουρκικού στρατού μια ανάσα από τα σπίτια μας; Μήπως ο Αβέρωφ Νοεφύτου που ράβει ήδη προεδρικό κουστούμι αλλά την κρίσιμη ώρα έκανε τον μετεωρολόγο αντί να άρει την εμπιστοσύνη του προς την κυβέρνηση; Τα δεκάδες πρωτοκλασάτα στελέχη του ΔΗΣΥ που έβλεπαν την πορεία προς την καταστροφή αλλά βρέθηκαν να πανηγυρίζουν στην εξέδρα την εκλογή του Νίκου Αναστασιάδη το 2018; Μήπως η Ευρωπαϊκή Ένωση γα την οποία έχουμε καταντήσει ο ενοχλητικός εταίρος με τις παραβιάσεις του κοινοτικού δικαίου, το διεθνές ρεζίλεμα και τις ψευδοαπειλές μας για βέτο κάθε τρεις και λίγο;
Αναμφίβολα οι ευθύνες του προέδρου και της κυβέρνησής του για την κατάσταση που έχει περιέλθει σήμερα το κυπριακό πρόβλημα, είναι ασήκωτες. Πέραν αυτών όμως, θα ήθελα να σταθώ και στις δικές μας, που είναι βέβαιο πια, ότι η ιστορία δεν μας δίδαξε απολύτως τίποτε. Η κυπριακή κοινωνία σήμερα βολεύεται με παραμύθια παρόμοια όπως αυτά που υιοθετούσε τότε η κοινωνία του ’60 και ’74, υπό την ηγεσία του Μακαρίου. Η διαχρονική αδυναμία μας να μετρήσουμε τα δεδομένα, να αποτιμήσουμε τα ισοζύγια δυνάμεων ρεαλιστικά και ψύχραιμα, έδωσε χώρο στον κάθε τυχοδιώκτη να παίζει με τις ζωές μας. Ουδέποτε αμφισβητήσαμε το κυρίαρχο ελληνοκυπριακό αφήγημα, ουδέποτε απαιτήσαμε την επούλωση των πληγών που άνοιξαν οι αλληλοσκοτωμοί της περιόδου ’58-74. Ως συνέπεια, ήταν να φύγουν με ανοιχτές τις πληγές οι γενιές των βιωμάτων, μεταφέροντας το δηλητήριο στις γενιές της αβίωτης μνήμης.
Την ώρα που έκλεινε το άρθρο, τα κεντροαριστερά κόμματα που εκπροσωπούν το 50% της τ/κ κοινότητας, ανακοίνωσαν ότι θα μποϊκοτάρουν την εθναρχικού τύπου ομιλία του Ερντογάν στην τ/κ Bουλή, καθότι ευθέως κι επισήμως αρνούνται την υποταγή στην τουρκική ηγεμονία. Στην ε/κ κοινότητα, 47 χρόνια αργότερα, μετρούμε τη μία ήττα μετά την άλλη, αρνούμαστε να παραδεχτούμε ότι η δική μας επιβίωση εξαρτάται από τη δική τους, δεν τολμούμε να ρίξουμε λίγο φως αλήθειας στις πληγές μας, να πάρουμε την τύχη μας στα χέρια μας και να κτίσουμε γέφυρες συμβίωσης. Τρεφόμαστε από το ίδιο μας το τραύμα, δεν θέλουμε να αναρρώσουμε και επιλέγουμε ηγεσίες που διαιωνίζουν τον αλυτρωτισμό του αδικημένου. «Να κάνουν υπομονή. Επαγρυπνούμε, παρακολουθούμε και θα αντιδράσουμε ανάλογα με το τι θα είναι τα όσα δια της παρουσίας του θα εξαγγείλει», ήταν απάντηση του προέδρου. Κάπου εδώ, χάθηκε και το Βαρώσι.
