Η πρόσφατη παρέμβαση του Προέδρου της Δημοκρατίας στο ζήτημα των πρόσθετων μόνιμων θέσεων στην εκπαίδευση δεν αποτελεί μια ουδέτερη, θεσμικά ανώδυνη πολιτική πρωτοβουλία. Είναι, αντίθετα, ένα επεισόδιο που αποκαλύπτει με εντυπωσιακή καθαρότητα πόσο εύθραυστη έχει καταστεί η θεσμική διάρθρωση της εκτελεστικής εξουσίας στην Κύπρο, αλλά και πόσο επικίνδυνα προσωποπαγές τείνει να γίνει το πολιτικό μας σύστημα. Διότι δεν έχουμε να κάνουμε απλώς με έναν Πρόεδρο που ήρθε να συνδράμει ή να στηρίξει το έργο μιας υπουργού. Έχουμε να κάνουμε με μια κίνηση η οποία, είτε από πρόθεση είτε από απλή πολιτική απερισκεψία, ακρωτηριάζει τη θεσμική υπόσταση και την πολιτική αξιοπιστία της καθ’ ύλην αρμόδιας Υπουργού Παιδείας. Δεν υπάρχει τίποτε πιο υπονομευτικό για έναν θεσμό από τη στιγμή που ο φυσικός του εκπρόσωπος αντικαθίσταται, υποσκελίζεται ή επισκιάζεται δημόσια από μια ανώτερη πολιτειακή αρχή για θέματα τα οποία εμπίπτουν άμεσα στις δικές του αρμοδιότητες. Αν η διαχείριση ενός τόσο περιορισμένου, σχεδόν τεχνικού προβλήματος απαιτεί την απευθείας ανάμιξη του Προέδρου, τότε αναρωτιέται κανείς ποιος είναι τελικά ο ρόλος των υπουργών. Γιατί να υπάρχουν υπουργοί, αν σε κάθε δυσκολία, σε κάθε διαπραγμάτευση, σε κάθε θεσμικό αδιέξοδο, ο Πρόεδρος νιώθει ή παρουσιάζεται ως ο μόνος που μπορεί να φέρει λύση. Και πώς να αντιληφθεί η κοινωνία τη χρησιμότητα ή τη θεσμική βαρύτητα ενός υπουργού, όταν η εικόνα που κυριαρχεί είναι εκείνη του Προέδρου που διαπραγματεύεται, προτείνει, επιλύει και εντέλει παρουσιάζει τη δική του πρόταση ως τη μόνη έγκυρη και αποτελεσματική; Δεν είναι αυτό απλώς μια προσωπική στρατηγική ανάδειξης. Είναι μια σαφής και επικίνδυνη διολίσθηση σε ένα μοντέλο διακυβέρνησης όπου όλα πρέπει να καταλήγουν στο πρόσωπο, να επιβεβαιώνονται από το πρόσωπο και να αποδίδονται στο πρόσωπο. Και αυτό το πρόσωπο είναι πάντα το ίδιο. Ο πρώτος πολίτης, ναι, αλλά και αυτός που διεκδικεί να είναι πρώτος σε όλα. Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι οι εκπαιδευτικές οργανώσεις επιδίωξαν να συνομιλήσουν απευθείας με τον Πρόεδρο, είτε γιατί ήθελαν να στείλουν μηνύματα προς τα μέλη τους, είτε γιατί υπήρχε δυσπιστία προς την υπουργό, το ερώτημα δεν παύει να υφίσταται: δεν όφειλε ο ίδιος ο Πρόεδρος, σεβόμενος την ιεραρχία της πολιτειακής εξουσίας, να παρουσιάσει το ζήτημα και τη λύση του ως προϊόν της Υπουργού Παιδείας; Δεν όφειλε να ενισχύσει, να στηρίξει, να ενδυναμώσει το κύρος και την πολιτική αξιοπιστία της υπουργού του αντί να προβάλει τη δική του εμπλοκή ως πανάκεια; Η πολιτική στήριξη προς έναν υπουργό δεν αποδεικνύεται με λόγια εντός του Υπουργικού Συμβουλίου, αλλά με δημόσια αναγνώριση και με την πολιτική ευφυΐα να μην καταλαμβάνεται θεσμικά το πεδίο που του αναλογεί. Κι όμως, στην περίπτωση αυτή, έγινε το ακριβώς αντίθετο. Η λύση πιστώθηκε στο Προεδρικό, όχι στο Υπουργείο. Η πρόταση παρουσιάστηκε ως πρωτοβουλία του Προέδρου, όχι ως συνέχεια ή εξέλιξη των διαβουλεύσεων της αρμόδιας υπουργού. Ο πολιτικός σχεδιασμός επικεντρώθηκε στην ανάδειξη ενός προσώπου και όχι στην ενίσχυση του θεσμού. Αυτή η ανάγκη συνεχούς αυτοπροβολής δεν είναι δείγμα πολιτικής αυτοπεποίθησης, αλλά ακριβώς το αντίθετο: είναι σύμπτωμα μιας πολιτικής κουλτούρας που δεν εμπιστεύεται τη συλλογικότητα, δεν επενδύει στους θεσμούς, δεν επιτρέπει την αυθύπαρκτη πολιτική λειτουργία κανενός άλλου πέρα από τον ίδιο τον Πρόεδρο. Και εδώ αρχίζει η πραγματική ανησυχία. Διότι το πρόβλημα δεν είναι απλώς ότι ένας υπουργός υποβαθμίστηκε. Το πρόβλημα είναι ότι ολόκληρο το σύστημα εξουσίας μετατρέπεται σιωπηρά σε μια διοικητική πυραμίδα που λειτουργεί μόνο όταν επικοινωνεί με την κορυφή της. Αυτός ο θεσμικός συγκεντρωτισμός δεν προάγει τη δημοκρατία – τη συρρικνώνει. Δεν χτίζει εμπιστοσύνη – την αποδυναμώνει. Δεν ενδυναμώνει την κοινωνία – την αποθαρρύνει. Διότι μια κοινωνία που βλέπει την Υπουργό Παιδείας να παρακάμπτεται, δύσκολα θα της αποδώσει κύρος την επόμενη φορά που θα επιχειρήσει διάλογο. Και μια κοινωνία που διαπιστώνει πως κάθε ουσιαστική απόφαση πρέπει να φέρει τη σφραγίδα του Προεδρικού για να έχει νόημα, μαθαίνει να περιφρονεί το υπόλοιπο θεσμικό οικοδόμημα. Αν αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την έννοια της ηγεσίας, τότε δεν μιλούμε για μια σύγχρονη, ευρωπαϊκή δημοκρατία, αλλά για ένα πολίτευμα προσωποκεντρικής διακυβέρνησης, όπου το συλλογικό διαλύεται και το θεσμικό υποχωρεί.
