Το τελευταίο διάστημα έχει ξεκινήσει δημόσιος διάλογος για τα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης που είδαν το φως της δημοσιότητας και σχετίζονται με τον αθλητισμό. Λόγω ελλιπούς έρευνας δεν γνωρίζουμε μέχρι σήμερα το εύρος του προβλήματος σχετικά με τις διάφορες μορφές βίας στον κυπριακό αθλητισμό. Από το 2010-2014 η έρευνά μου μελέτησε το νόημα της ευημερίας μέσα από την οπτική των παιδιών-αθλητών/ριών. Οι εμπειρίες των αθλητών που έχουν καταγραφεί ερμηνεύονται από τους ίδιους σε μεγάλο βαθμό ως θετικές. Οι έφηβοι αθλητές έχουν πάθος για το άθλημά τους γι’ αυτό είναι σε θέση να κάνουν προσωπικές θυσίες για κατάκτηση της νίκης «με κάθε μέσο». Λαμβάνουν ιδιαίτερη ευχαρίστηση μέσω της δικής του επιτυχίας και προσφέροντας χαρά σε προπονητές/ριες και γονείς. Η έννοια του ανταγωνισμού αποκτά θετικό πρόσημο, επειδή τους σπρώχνει να εργαστούν σκληρά για την επίτευξη των στόχων τους. Παρόλο που τα ιδιαίτερα στοιχεία της νοοτροπίας του αθλητισμού, όπως η σκληρή προπόνηση και προετοιμασία, μπορεί να έχουν σωματικές και συναισθηματικές επιπτώσεις, η συχνά επώδυνη διαδικασία της προπόνησης «νομιμοποιείται», θεωρείται δηλαδή φυσιολογική αντανακλώντας το γνωστό μότο στον αθλητικό χώρο «no pain, no gain».
Η ίδια μελέτη φανερώνει και τη ζοφερή πλευρά του αθλητισμού, όταν η αίγλη και η υπόσχεση της νίκης ξεθωριάζει. Σε αυτό το πλαίσιο, η ποιότητα των εμπειριών των αθλητών καθορίζεται από τον βαθμό στήριξης που θα λάβουν από το στενό τους αθλητικό και οικογενειακό περιβάλλον. Για τους αθλητές η σχέση με τον προπονητή χρειάζεται να διαμορφώνεται από εποικοδομητικές αλληλεπιδράσεις όπου η ενεργή ακρόαση και η ανταπόκριση στις ανάγκες τους είναι απαραίτητη. Η στήριξη από τους γονείς, το σχολείο, την ομοσπονδία και τους φίλους είναι ζωτικής σημασίας, καθώς προσφέρουν κατανόηση και συμπαράσταση απέναντι στις προσπάθειες και τις θυσίες τους. Επομένως για τα παιδιά-αθλητές η έννοια της ευημερίας είναι συνυφασμένη με τη διατήρηση ενός περιβάλλοντος φροντίδας, του αισθήματος του «ανήκειν», ενός πλαισίου ανθρώπινου και υποστηρικτικού, όπου οι βασικές ψυχολογικές τους ανάγκες όπως η αποδοχή, η αξία και η ασφάλεια ικανοποιούνται.
Για τα παιδιά-αθλητές η ευημερία καθίσταται λιγότερο εφικτή, όταν έρχονται αντιμέτωποι με ανάρμοστη συμπεριφορά του προπονητή, το άγχος, την πίεση των γονιών, τα υποτιμητικά και σεξιστικά σχόλια, την «αποτυχία», την «ήττα», τους τραυματισμούς, τις διατροφικές διαταραχές και το ντόπινγκ. Ελλείψει υποστηρικτικής αλληλεπίδρασης τα παιδιά-αθλητές συχνά οδηγούνται στην απογοήτευση και την απόγνωση, εγκαταλείποντας πρόωρα τη συμμετοχή τους στον αγωνιστικό αθλητισμό. Η απουσία κατανόησης των πιέσεων που βιώνουν, καθώς και η αδιάφορη, συχνά εκδικητική προσέγγιση του συλλόγου ή της ομοσπονδίας προς το παιδί-αθλητή που «αποτυγχάνει να φέρει καλά αποτελέσματα», καθιστά τα παιδιά-αθλητές ευάλωτα, αδυνατώντας να διαχειριστούν τις σωματικές και συναισθηματικές απαιτήσεις του αθλήματός τους.
Μελετώντας τα βιώματα και τις απόψεις των παιδιών-αθλητών παρατηρεί κανείς ότι εγείρονται ζητήματα που άπτονται των ανθρωπίνων τους δικαιωμάτων, τα οποία κινούνται πέρα από το συγκεκριμένο πλαίσιο της πρόληψης και αντιμετώπισης της σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης στον αθλητισμό. Οι αφηγήσεις τους αναδεικνύουν προβλήματα ασφάλειας, δίκαιης μεταχείρισης, ελευθερίας έκφρασης, προστασίας από διάφορες μορφές βίας, κακομεταχείρισης και παραμέλησης, σεβασμού της ταυτότητας, της διαφορετικότητας, της υγείας, της ανάγκης για ελεύθερο χρόνο και ξεκούραση.
Στις 11 Φεβρουαρίου 2021 πραγματοποιήθηκε το 16ο συνέδριο των υπουργών Αθλητισμού του Συμβουλίου της Ευρώπης στο οποίο συμφωνήθηκε η ενεργοποίηση όλων των εμπλεκομένων φορέων για ενσωμάτωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις πολιτικές όλων των αθλητικών οργανισμών θέτοντάς τα ως προτεραιότητα. Ενώ οι συμβάσεις για τα δικαιώματα του ανθρώπου και του παιδιού έχουν συμφωνηθεί σχεδόν από όλα τα κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου, δεν έχουν γίνει οι απαραίτητες εναρμονίσεις στον αθλητισμό.
Εδώ και χρόνια οι κοινωνικοί επιστήμονες γνωρίζουν ότι πέρα από τη θετική διάσταση του αθλητισμού υπάρχει και ένα σκοτεινό κομμάτι το οποίο έχουμε ακουμπήσει μόνο επιδερμικά μέχρι σήμερα στον κυπριακό αθλητικό χώρο. Εάν τεθεί ως προτεραιότητα το παιδί-αθλητής και το καλώς νοούμενο συμφέρον του, τότε ένα ευρύ φάσμα μορφών βίας στον αθλητισμό (έμφυλη, ψυχολογική, λεκτική και σωματική βία, εκφοβισμός, θέματα ψυχικής υγείας, θέματα εξαρτήσεων, διατροφικές διαταραχές, διακρίσεις) μπορεί να κατανοηθούν και να ρυθμιστούν αποτελεσματικότερα, δρώντας προληπτικά και όχι πυροσβεστικά. Τα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης που βλέπουν το φως της δημοσιότητας αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου σχετικά με τα αρνητικά βιώματα που μπορούν να βιώσουν οι αθλητές. Η ενεργοποίηση που παρατηρείται από τοπικούς θεσμούς χρειάζεται να στοχεύσει στην αλλαγή της νοοτροπίας του αθλητισμού θέτοντάς τη σε μια ανθρωποκεντρική βάση. Πλέον στο επίκεντρο πρέπει να τεθεί ο αθλητής-άνθρωπος και όχι ο αθλητής-μηχανή.
Η δρ Μαρία Παπαευσταθίου (MA, PhD) είναι μέλος της ομάδας Ευρωπαίων Εμπειρογνωμόνων για τη Σεξουαλική Βία στον Αθλητισμό του Συμβουλίου της Ευρώπης.
