Της Μαρίνας Οικονομίδου
Το Brexit επισφράγισε πως το πολιτικό σκηνικό εισέρχεται σε μία περίοδο επικίνδυνων ακροβατισμών με την ισοπέδωση, τα ψέματα και τον λαϊκισμό να υπερισχύουν. Οι δε εκφραστές τους φλερτάρουν επικίνδυνα πλέον με την εξουσία.
Τα συμπτώματα είχαν από νωρίς διαφανεί. Η άνοδος της Μαρίν Λεπέν στη φιλοδημοκρατική και ευρωπαϊκή Γαλλία, η άνοδος της Χρυσής Αυγής στην Ελλάδα, η παρουσία των Νάιτζελ Φάρατζ και Μπόρις Τζόνσον στο βρετανικό σκηνικό, αλλά κυρίως η παρουσία του Ντόναλτ Τραμπ στις ΗΠΑ. Παρουσίες τις οποίες άλλοι χλευάσαμε και άλλοι ενοχληθήκαμε από αυτές, αλλά σίγουρα υποτιμήσαμε τον κίνδυνό τους και τη δύναμή τους.
Πώς κατάφεραν να επικρατήσουν είναι ένα ζήτημα που θα ξεκαθαρίσει με την πάροδο του χρόνου. Πρώτα και κύρια, ο κόσμος δυσανασχετεί, με τη ζωή του, με τη δουλειά του, με την ανέχεια στην οποία έχει περιπέσει, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Τόσο που είναι έτοιμος να επιρρίψει ευθύνες παντού, να διοχετεύσει την οργή του στην «κακιά, απόμακρη και αντιδημοκρατική Ευρώπη» και κυρίως να πιστέψει τα πάντα.
Κάπως έτσι εξηγείται πώς η καμπάνια του Brexit, βασισμένη στον άκρατο λαϊκισμό και σε ψευδή επιχειρήματα, κατάφερε να επικρατήσει. Το «να αποκτήσει η Βρετανία τον έλεγχο» ήταν ένα εύηχο μεν σύνθημα, αλλά δεν έλεγε κάτι ουσιώδες, καθώς η Βρετανία εντός της Ε.Ε. ανέκαθεν απολάμβανε ένα δικό της μοναδικό στάτους. Η επιχειρηματολογία βασίστηκε σε ψέματα, τα οποία ανακάλεσαν την επομένη του δημοψηφίσματος, όπως ότι τα χρήματα που αποστέλλονταν στην Ε.Ε. θα χρησιμοποιούνταν για το Γενικό Σύστημα Υγείας της χώρας.
Με τον ίδιο περίπου τρόπο διαμορφώνεται και η κατάσταση στις ΗΠΑ. Ο Ντόναλντ Τραμπ, μία γραφική προσωπικότητα, ο οποίος βασίζει τη ρητορική του στην ομοφοβία, την ξενοφοβία και τον άκρατο λαϊκισμό, αποκτά σοβαρές πιθανότητες να εκλεγεί, με τους λεγόμενους «shy Trump voters» να ενισχύονται συνεχώς.
Κι όσο κι αν η κοινωνία φέρει ένα μεγάλο μερίδιο ευθύνης για αυτούς που εκλέγει, όσο κι αν η Ευρωπαϊκή Ένωση φέρει βαρύτατες ευθύνες για την κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί στο ευρωπαϊκό σκηνικό, η κύρια παθογένεια του υφιστάμενου πολιτικού συστήματος είναι η απουσία πραγματικών ηγετών. Ηγετών, οι οποίοι με τις πολιτικές, τη δράση, αλλά και τα επιχειρήματά τους θα καταφέρουν να εκπαραθυρώσουν τις ακραίες φωνές.
Στην περίπτωση της Βρετανίας διεφάνη ξεκάθαρα η έλλειψη πραγματικής ηγεσίας, που θα μπορούσε να εκλογικεύσει τον βρετανικό λαό. Ο Ντέιβιντ Κάμερον επέλεξε να παίξει εθνικά σε ένα διεθνές παιχνίδι και εκεί έχασε τη μεγάλη εικόνα οδηγώντας τη χώρα του σε ένα καταστροφικό δημοψήφισμα. Ακολούθησε μία άχρωμη και υποτονική καμπάνια υπέρ της παραμονής της Βρετανίας. Απέφυγε να απαντήσει με λογικά επιχειρήματα απέναντι στα ψεύδη και τους λαϊκισμούς, ακολουθώντας μία ενίοτε απολογητική ως και δειλή στάση και παρακολούθησε σαν θεατής τη χώρα του να οδηγείται σε επικίνδυνους ακροβατισμούς.
Με τον ίδιο τρόπο και στις ΗΠΑ. Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει να ανταγωνιστεί τη Χίλαρι Κλίντον, η οποία πέραν της άοσμης και άγευστης προσωπικότητάς της, συνδέεται άρρηκτα με όλα όσα ο μέσος Αμερικανός θέλει να αποβάλει: το κατεστημένο της Wall Street και την ισχύ των λόμπι.
Δυστυχώς, η απουσία των ηγετών στο διεθνές πολιτικό σκηνικό είναι ο κύριος λόγος που ο λαϊκισμός και ο εθνικισμός ενισχύονται. Και ο μόνος τρόπος με τον οποίο θα μπορέσει να αποκαλυφθεί η αναλήθεια στη ρητορική τους, ο οπαδισμός και ο φανατισμός που τους διακατέχει είναι με την παρουσία ηγετών που θα αντισταθούν με την πολιτική τους αλλά και τη δυναμική τους παρουσία. Το ζήτημα είναι πως μέχρι να αναδειχθούν πραγματικοί ηγέτες, ο λαϊκισμός επικρατεί στο διεθνές προσκήνιο. Και ο κύριος κίνδυνος για μας είναι ότι αυτός ο λαϊκισμός δεν είναι σε θέση να γνωρίσει όριο στη δράση του.
