Θαμπωμένη η Ευρώπη απ’ το μεγαλείο του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, προσηλώθηκε στους κανόνες του, όχι όμως εμπειρικά, παρά δογματικά, και όχι στο πνεύμα του, αλλά μορφοκρατικά στα έργα του. Και ας ο Αριστοτέλης ο, κατά τα άλλα, πολυαγάπητός της, αλλά και συντριπτικά ανεστραμμένος απ’ αυτήν, ό,τι πρωταρχικό εκείνος «δίδασκε», ήταν η «προτεραιότητα της εμπειρίας». Αλλά δογματισμός και μορφοκρατία είναι στοιχεία ανασταλτικά στην έκφραση ενός πολιτισμού, που αρετή του είναι η πρωτοτυπία. Όμως ο Ευρωπαίος του ΙΕ΄ αιώνα, κι ας ήταν κατηγορικά στην ίδια εσχατολογική τοποθέτηση με τον Έλληνα της αρχαιότητας, διέφερε όμως απ’ εκείνο στην ιδιοσυγκρασία, σε αντιθετικό δε βαθμό! Διότι η ιδιοσυγκρασία ενός λαού, ούσα σταθερή, δεν αλλάζει με το χρόνο. Είναι μόνιμο χαρακτηριστικό της ψυχοσύνθεσής του, και είναι εκείνο που διαχωρίζει τους πολιτισμούς μεταξύ τους. Γι’ αυτό και διαφέρει η έκφραση του χριστιανικού ιδεώδους στο Βυζάντιο, απ’ την έκφραση του ίδιου ιδεώδους στην γοτθική Ευρώπη, σε έντονο μάλιστα βαθμό.
Ήταν γεγονός φυσιολογικό, λοιπόν, ότι η ιδιοσυγκρασία του Ευρωπαίου, με το έμφυτο ρομαντικό στοιχείο, έδωσε ένα πολιτισμό στην εποχή της Αναγέννησης που έμοιαζε στη μορφή με την Ελλάδα, αλλά πόρρω απείχε απ’ εκείνη, παρ’ όλη την εναγώνια προσπάθειά του για το αντίθετο, ώστε ταχύτατα (γεγονός ενδεικτικό) οδηγήθηκε στο πάθος του μπαρόκ. Γι’ αυτό και αργότερα, όταν έντρομος διαπίστωσε πόσο μακριά βρισκόταν από την Ελλάδα, έκανε άλλη μια (ακαδημαϊκή πια) στροφή στα κλασικά πρότυπα, (Διαφωτισμός) που μοιραία όμως είχε ακόμη πιο μικρή διάρκεια, για να παραδοθεί ακολούθως στο χάος του εκλεκτικισμού του 19ου αιώνα, οι επιπτώσεις του οποίου, οδυνηρά έπληξαν τον 20ό αιώνα. Αν βέβαια η διανόηση των «λογίων» μας, αντιλαμβάνεται για ποιο πράγμα ακριβώς είναι που μιλάμε! Η στροφή λοιπόν που έκαναν οι δάσκαλοι του γένους στην ως άνω Αναγέννηση και Διαφωτισμό δεν ήτανε, και ούτε μπορούσε να είναι στροφή στις...ρίζες του Ελληνισμού, όπως κόμπασαν. Κι αυτό ήτανε το πρώτο λάθος. Έκαναν όμως και δεύτερο, που ήταν ακόμη βαρύτερο: Αγνόησαν πως ρίζες ο Ελληνισμός δεν έχει μόνο μία, την αρχαία ιστορία, αλλά έχει δύο, τόσο την π.Χ. όσο και τη μ.Χ., την ιστορία δηλαδή του Βυζαντίου.
Η παραγνώριση της κορυφοβατούσας προσφοράς του Βυζαντίου, υπήρξε γεγονός απόλυτα αιτιολογημένο, αφ’ ότου αβασάνιστα οι λόγιοί μας ασπάστηκαν τις ιδέες του Διαφωτισμού, ανυποψίαστοι για ό,τι θυσίαζαν. Στο θέμα φυσικά αυτό δεν έκαναν τίποτε διαφορετικό, απ’ ό,τι έκαναν στον δικό τους χώρο, Διαφωτισμός και Αναγέννηση. Πολιτισμοί κι οι δύο που ήταν μορφοκρατικοί, προσηλωμένοι δηλαδή σε μορφές έξω από την εθνική τους φύση, ήταν λογικό (για λόγους κατασφάλισης) να καταφρονούν ό,τι δεν ήταν σύμφωνο με τα «διδάγματά» τους. Ακόμη και τα ονόματα που διάλεξαν να αυτοονομαστούν, τίποτα άλλο δεν δείχνουν παρά επιτηδευμένη περιφρόνηση για τους πολιτισμούς άλλων, δικών τους δε, εποχών. «Αναγέννηση» σημαίνει την έξοδο από τον θάνατο (μεσαίωνας) και «διαφωτισμός» σημαίνει την έξοδο από το «σκότος». Σκοτάδι λοιπόν και θάνατος χαρακτήριζε τις άλλες εποχές, σύμφωνα μ’ αυτούς που ήθελαν να θεωρούν τους εαυτούς των «πεφωτισμένους»: Δημιουργήματα δηλαδή σκοτεινών αιώνων και αμάθειας θεωρούσαν τα γοτθικά αριστουργήματα οι Ευρωπαίοι της Αναγέννησης, νομίζοντας πως γι’ αυτό γίνονταν ελληνότροποι. Δημιουργήματα δε της βυζαντινής «αμάθειας», αυτοί που νόμιζαν γι’ αυτό τους εαυτούς τους Έλληνες! Τέτοια μειονεξία ένθεν κακείθεν του Ιονίου πελάγους...
Διέφευγε όμως στους «ένθεν», ότι κανένας Έλληνας ποτέ δεν μίλησε για «δημιουργήματα αμάθειας», αναφερόμενος στα έργα της αιγυπτιακής, της ασσυριακής, η όποιας άλλης προγενέστερης τέχνης. Οι λόγιοί μας ειδικότερα δεν πρόσεξαν ότι ποτέ κανένας Έλληνας της κλασικής Ελλάδας, δεν είπε για τα έργα της Κρήτης, ότι είναι έργα αμάθειας. Εκείνο που ίσως έλεγε ο Αρχαίος Έλληνας, αν αντίκρυζε ένα, «ξένο» προς τη δική του αισθητική παιδεία, γοτθικό αριστούργημα, είναι ό,τι ακριβώς είπαν οι Αθηναίοι, στον Απόστολο Παύλο, όταν τους κόμισε καινά δαιμόνια: «Ακουσόμεθα σου και πάλιν». Και θ’ ακούγανε. Όπως οι Αθηναίοι «άκουσαν» τον Παύλο. Όταν βέβαια ήρθε το πλήρωμα του χρόνου…
Έτσι λοιπόν η επίδραση των λογίων πάνω στη ζωή του Νέου Ελληνισμού υπήρξε καταλυτική! Με κύριο αποτέλεσμα βεβαίως, ότι το απελευθερωμένο έθνος, έγινε τελικά ευρωπαϊκό προτεκτοράτο, που για 200 τώρα χρόνια ελεύθερου (τάχα) βίου, δεν μπορεί να δημιουργήσει καν πολιτισμική πρόταση, ως όφειλε, (όπως δημιουργούσαν από αιώνων οι πρόγονοί του των τεσσάρων πολιτισμών) ούτε ακόμα εκείνη την πρόταση πολιτισμού που δημιούργησε στα 400 χρόνια τουρκοκρατίας υπόδουλο το γένος! Παρά μόνο πελαγοδρομεί, πασκίζοντας να γίνει κάτι άλλο από ότι ο εαυτός του: Να γίνει Ευρώπη! Κι ας στην ουσία, είναι στους Ευρωπαίους, «φόρου υποτελής», που όμως εξακολουθεί να θεωρεί εκσυγχρονισμένους και πεφωτισμένους. Με αποτέλεσμα βεβαίως εκείνοι να έχουν την άνεση, την ημέρα ακριβώς της παλιγγενεσίας, να μας εμπαίζουν κιόλας, μπροστά μάλιστα από το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη...
