Στις 15 Ιουλίου πλησιάζουμε ακόμη μία μαύρη επέτειο για τη σύγχρονη κυπριακή ιστορία: το πραξικόπημα του 1974, που άνοιξε τον δρόμο για την τουρκική εισβολή και τον διαμελισμό της πατρίδας μας. Δεν ήταν απλώς μία ένοπλη εκτροπή – ήταν η αποκορύφωση μιας παρατεταμένης κρίσης εμπιστοσύνης, όπου ο λαϊκισμός, η απουσία θεσμικής ψυχραιμίας και η ανοχή προς την αυθαιρεσία είχαν διαβρώσει τα θεμέλια της δημοκρατίας.
Πέντε δεκαετίες μετά, η δημοκρατία στην Κύπρο δοκιμάζεται αλλιώς: όχι με τανκς, αλλά με κραυγές, με απαξίωση, με φανατισμό. Η πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΑΔ) και μια σειρά από άλλα δημοσιεύματα που αφορούν τη δικαιοσύνη αποτέλεσαν την αφορμή για μια πρωτοφανή όξυνση στη δημόσια σφαίρα. Οργή, απαίτηση για παραιτήσεις, μηδενισμός θεσμών, γενικεύσεις και ισοπεδωτικός λόγος που επιχειρεί να επιβάλει σιωπή αντί για θεσμική βελτίωση.
Να επαναλάβουμε τα αυτονόητα: η σεξουαλική βία δεν μπορεί να γίνεται ανεκτή, ούτε να υποβαθμίζεται. Είναι παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται. Τα λάθη που έγιναν (και για τα οποία το ΕΔΑΔ είχε εκδώσει και άλλες αποφάσεις κατά της Κύπρου στο παρελθόν) θα πρέπει να γίνονται μαθήματα. Δεν χωρούν άλλες δικαιολογίες.
Υπάρχει όμως ακόμη ένα ζήτημα που θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας: το ΕΔΑΔ εκδίδει κάθε χρόνο δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, αποφάσεις που καταδικάζουν πρακτικές κρατών, εθνικών δικαστηρίων ή αξιωματούχων. Και σωστά το πράττει. Δεν πρόκειται για αποδόμηση, αλλά για έναν πολύτιμο έλεγχο του κράτους δικαίου. Δεν οδηγούν κάθε φορά σε παραιτήσεις, γιατί αν συνέβαινε αυτό, τα κράτη θα βυθίζονταν στο χάος και στην ακυβερνησία.
Αυτό που χρειάζεται η δημοκρατία δεν είναι φασαρίες και κραυγές, αλλά ψυχραιμία και θεσμικό διάλογο. Να ακούσουμε τους πολίτες, να δούμε πού απέτυχε το σύστημα, να διορθώσουμε, να προστατεύσουμε τα θύματα και τα δικαιώματά τους, χωρίς να γκρεμίσουμε τη συνταγματική τάξη που είναι η εγγύηση για όλους.
Η προχθεσινή Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Κράτος Δικαίου στην Κύπρο για το 2025 χαιρετίζει μεταρρυθμίσεις που ήδη έγιναν και καλεί σε συνέχιση των προσπαθειών. Άρα δεν είναι όλα μαύρα. Ούτε και είμαστε ακινητοποιημένοι. Παρά τις αδυναμίες του συστήματος, σήμερα είμαστε σε καλύτερη θέση από άλλες εποχές. Υπάρχουν όμως και πολλά άλλα που πρέπει να γίνουν. Και γι αυτό χρειάζεται περαιτέρω διάλογος και συλλογικές ενέργειες.
Η δημοκρατία δεν είναι άκαμπτη, είναι ανθεκτική. Αλλά δεν αντέχει τον λαϊκισμό, την απολυτοποίηση της οργής, την άρνηση των θεσμών. Όσοι επενδύουν στην ισοπέδωση, προσφέρουν υπηρεσία σε όσους επιθυμούν μια κοινωνία χωρίς λογοδοσία και χωρίς πλαίσιο. Μια κοινωνία φοβισμένη, φανατισμένη και ευάλωτη.
Πενήντα ένα χρόνια μετά το πραξικόπημα, η μεγαλύτερη εγγύηση ότι δεν θα ξαναζήσουμε μαύρες μέρες είναι να ενισχύσουμε τη θεσμική νομιμότητα. Και αυτό ξεκινά από κάτι απλό, αλλά θεμελιώδες: να θυμόμαστε ότι η δημοκρατία δεν απειλείται από τις κρίσεις. Οι κρίσεις μπορούν να είναι μια ευκαιρία και μια επανεκκίνηση σε μια δημοκρατία. Οι δημοκρατίες απειλούνται από τις ακραίες αντιδράσεις με τις οποίες κάποιοι αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις! Κι αυτό το μάθημα έπρεπε να το είχαμε ήδη μάθει.
Ο κ. Μαρίνος Κλεάνθους είναι αντιπρόεδρος της ΔΗΠΑ.
