Έχει τεθεί το ερώτημα τι σηματοδοτεί για τις γυναίκες η εκλογή γυναίκας στην προεδρία της Βουλής. Η απάντηση είναι «πολλά και τίποτε». Δεν σπάζουν τα στερεότυπα και δεν αλλάζουν τα μοντέλα σκέψης και πολιτικών που συντηρούν την ανισότητα, με μια εκλογή.Επιπρόσθετα, το γεγονός και μόνο ότι η πρόεδρος του Κοινοβουλίου θα «κρίνεται» υπό το πρίσμα της γυναίκας/φύλου είναι από μόνο του προβληματικό και συνιστά σηματοδότηση που δίνει ήδη αρνητικά μηνύματα. Γιατί και πάλι στη συζήτηση και στον οποιοδήποτε ρόλο/θέση τίθεται το φύλο ως κυρίαρχη διάσταση και κριτήριο αξιολόγησης, ένα επίπλαστο αρνητικό χαρακτηριστικό αδυναμίας ή τουλάχιστον άνισης μεταχείρισης και αξιολόγησης.
Οι διάφορες, σήμερα, φεμινιστικές θεωρίες και κινήματα (αριστερά, φιλελεύθερα, ριζοσπαστικά), εκφράζουν ποικίλες ερμηνείες για το πώς το φύλο προσδιόρισε τη γυναίκα και εσωτερίκευσε στην ίδια και στην κοινωνία συγκεκριμένους ρόλους. Η μεγαλύτερη ίσως προσφορά των πολλαπλών θεωρητικών αναλύσεων είναι η διαπίστωση ότι η νομιμοποίηση των ανισοτήτων γίνεται μέσα από ρόλους, π.χ. η γυναίκα- μητέρα- μερικής απασχόλησης, ο άνδρας –διευθυντής, υπουργός, πρόεδρος.
Το γεγονός, όμως, ότι μιλούμε και γράφουμε αναπτύσσοντας θεωρίες και ερμηνείες για τη γυναίκα, από μόνο του υποδηλώνει ένταξη της κάθε γυναίκας στο στερεότυπο των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών, που τη θέλει με μία και πανομοιότυπη προσωπικότητα, προσδιορισμένη από εξωτερικά χαρακτηριστικά και ρόλους, ιστορικά κατασκευασμένους αλλά και διηνεκώς επαναλαμβανόμενους. Οι γυναίκες αποπροσωποποιούνται με την ένταξη σε ομάδα φύλου – η γυναίκα. Η ίδια η ρητορική περί φύλων και γυναίκας διαιωνίζει τη στασιμότητα και αναπαράγει τον τρόπο σκέψης κατάταξης με βάση το φύλο, το οποίο σε τελευταία ανάλυση ως κριτήριο και χαρακτηριστικό είναι ταυτισμένο μόνο με τη γυναίκα.
Επομένως, η όποια κατάταξη/κατηγοριοποίηση των γυναικών ως υπάρξεων και αυτόνομων οντοτήτων είναι από μόνη της διάκριση κατά των γυναικών, στις οποίες το φύλο από γενετικό χαρακτηριστικό ανάγεται σε κοινωνική κατασκευή αδυναμίας, υποτέλειας και εκμετάλλευσης στον επαγγελματικό, οικογενειακό, οικονομικό, πολιτικό τομέα. Οι δήθεν «εσωτερικευμένοι» ρόλοι, στις δυτικές κοινωνίες σήμερα, δεν εσωτερικεύονται διά ενέσεων αλλά με πολιτικές που δεν καταπολεμήσαμε, όπως η περιθωριοποίηση από όσους νέμονται την εξουσία- σε όλους τους τομείς- από έλλειψη διεκδικητικής στρατηγικής από τις ίδιες τις γυναίκες, το άλλο μισό του πληθυσμού, αλλά και από ατολμία θέσπισης μέτρων που δεν θα επιτρέπουν την εκμετάλλευση, από όσους ασκούν τις εξουσίες στα κράτη και στις ενώσεις. Ως αντιπαράδειγμα τέτοιων προσδοκώμενων πολιτικών αναφέρεται η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση: Όταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είχε υπερψηφίσει τις προσωρινές ποσοστώσεις υπέρ των γυναικών, το αρμόδιο όργανο της τελικής απόφασης τις έστειλε στις καλένδες (The EU Strategy for equality between women and men post 2015 , European Parliament resolution of 09 June 2015 on the EU Strategy for equality between women and men post 2015 ]2014/2152(INI]).
Των πιο πάνω λεχθέντων τίθεται το ερώτημα: Το γεγονός ότι σήμερα η Αννίτα Δημητρίου βρίσκεται στην προεδρία της Βουλής θα βελτιώσει τη θέση των γυναικών στην Κύπρο; Η απάντηση είναι ότι εξαρτάται από τα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη για αξιολόγηση της βελτίωσης. Το Ερευνητικό Κέντρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, EIGE, για παράδειγμα, θα προσμετρήσει τη θέση εξουσίας ως προέδρου της Βουλής, ως ενίσχυση της δύναμης που αποκτά η γυναίκα- το ίδιο προσμέτρησε και όταν γυναίκα τοποθετήθηκε ως διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας. Οι θέσεις λήψης αποφάσεων είναι σημαντικός δείκτης αναγνώρισης της ισότητας και η νομή της εξουσίας , σε όλους τους τομείς, ήταν σε όλες τις εποχές και παραμένει, μείζον θέμα: αύξηση της εξουσίας στις γυναίκες, με διορισμούς και ποσοστώσεις, σημαίνει μείωση της εξουσίας όσων την κατέχουν και ελέγχουν τις δομές χειραγώγησης και ανισοτήτων. Σήμερα οι θέσεις λήψης αποφάσεων ανδροκρατούνται και η νομή τους καθορίζει και πάλι ρόλους. Άρα ρόλοι ηγεσίας σε γυναίκες–όχι μια και δύο–αλλά σε ποσοστό που δημιουργούν κρίσιμη μάζα, μπορεί να αλλάξει ανισότητες.
Η ουσιαστική, όμως, βελτίωση της θέσης των γυναικών θα έρθει όταν η κοινωνία και οι διάφοροι παράγοντες διαμόρφωσης της κοινής γνώμης θα σταματήσουν να ερμηνεύουν και να κρίνουν τις ενέργειες της γυναίκας, που βρίσκεται σε θέση εξουσίας, υπό τη διάσταση του φύλου. Και όταν η γυναίκα που βρίσκεται σε θέσεις εξουσίας μπορεί να προωθήσει πολιτικές που θα απελευθερώσουν τις γυναίκες από τα χαρακτηριστικά του αδύνατου φύλου, για παράδειγμα, την οικονομική εξάρτηση και την περιθωριοποίηση, η Ε.Ε. κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τη διαφορά 30-40% της σύνταξης των κοριτσιών που φοιτούν σήμερα στο δημοτικό σχολείο σε σύγκριση με αυτή των συνομήλικων αγοριών, αν τα πράγματα παραμείνουν ως έχουν, τις άνισες ευκαιρίες εργασίας και απολαβών, τη μη συμφιλίωση οικογένειας και σταδιοδρομίας, οι στατιστικές δείχνουν ότι η καριέρα και ανέλιξη της γυναίκας κατά κανόνα εξασθενεί, ενώ του άντρα μεγιστοποιείται εντός γάμου, τις άνισες ευκαιρίες εκπαίδευσης και κυρίως μετεκπαίδευσης σε όλους τους τομείς του επιστητού, την έλλειψη πολιτικών παραδειγματικής τιμωρίας της βίας και εκμετάλλευσης, την άνιση παρουσία της γυναίκας σε θέσεις λήψης αποφάσεων και όχι μόνο.
Βελτίωση, επομένως, θα επέλθει όταν οι γυναίκες σε θέσεις εξουσίας και λήψης αποφάσεων, θα συμβάλουν, σε συνεργασία με τους άνδρες, στην αλλαγή του μοντέλου στερεοτυπικής σκέψης, για την ισότητα των φύλων και στον μετασχηματισμό των φεμινιστικών θεωριών σε κοινωνικές, οικονομικές, εκπαιδευτικές πολιτικές και πράξεις, ούτως ώστε οι ικανότητες και οι ρόλοι ανδρών και γυναικών να μην περιορίζονται ούτε να υπερεκτιμώνται με κριτήριο το φύλο.
Η καθηγήτρια Μαίρη Κουτσελίνη είναι διευθύντρια της Έδρας UNESCΟ για την Ισότητα των Φύλων και την Ενδυνάμωση των Γυναικών, του Πανεπιστημίου Κύπρου.
