Η σύγχυση του «έθνους» με το «έθνος κράτος», από τη μία πλευρά, και η ταύτισή του με την «εθνότητα» ή τη «φυλή» από την άλλη αποτελούν συνήθη σφάλματα. Ιδιαίτερα στο πλαίσιο της Ελληνικής Επανάστασης, η συχνή χρήση του όρου «γένος» προδιαθέτει για τέτοιου είδους παρανοήσεις. Ο Στάθης Καλύβας γράφει σχετικά με τον δεύτερο άξονα δράσης του νεοσύστατου ελληνικού έθνους κράτους: «Ο δεύτερος [άξονας] ήταν η διαμόρφωση ενός συνεκτικού έθνους καθώς ένας πληθυσμός αναλφάβητων αγροτών και κτηνοτρόφων που είχαν εξαιρετικά περιορισμένους τοπικούς ορίζοντες έπρεπε να μετατραπεί σε συνειδητούς πολίτες ενός νεωτερικού έθνους με κοινή και συνεκτική εθνική συνείδηση» («Στην ανατολή του τρίτου αιώνα», «Η Καθημερινή», 25/03/2021). Αυτό το «συνεκτικό έθνος» και αυτή η «συνεκτική εθνική συνείδηση» δεν υπήρχαν ούτε πριν ούτε κατά τη διάρκεια του Αγώνα. Αντίθετα υπήρχαν ισχυροί τοπικισμοί και τοπικές ταυτότητες. Οι αγράμματοι ραγιάδες, οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι είχαν δείξει αφοσίωση στην τοπική κοινότητα, το χωριό, την κώμη ή την επαρχία και πίστη στους ντόπιους προύχοντες, οι δε κλέφτες και αρματολοί στους οπλαρχηγούς τους. Η μία και αδιαίρετη Ελλάς θα δημιουργηθεί κατ’ αρχήν μέσω του διαδικαστικού χαρακτήρα της αντιπροσώπευσης, της κατεξοχήν δηλαδή διαδικασίας γέννησης του νεότερου ευρωπαϊκού έθνους κράτους.
Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ πίστευε ότι οι καταβολές της αρχής της αντιπροσώπευσης, την οποία αντιμαχόταν, εντοπίζονται στο παλαιογερμανικό δίκαιο. Γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε την απέρριπτε ως ξένη προς τους Γάλλους. Όπως όμως γνωρίζουμε και από τις μελέτες του Αμερικανού ιστορικού Γκέινς Ποστ, η αρχή αυτή βρίσκεται στον Κώδικα του Ιουστινιανού, το corpus juris civilis, δηλαδή στο Ρωμαϊκό Δίκαιο. Γνωστή και ως quod omnes tangit, η αρχή αυτή διακηρύττει πως, όταν μια απόφαση αφορά το σύνολο, πρέπει να συζητείται από όλους και να έχει τη συγκατάθεση όλων. Η ίδρυση των αρχαιότερων και μεγαλύτερων ευρωπαϊκών εθνών κρατών, της Αγγλίας και της Γαλλίας, στηρίχθηκε ακριβώς σε αυτή την αρχή. Μέσω ενός συστήματος αντιπροσωπευτικών σωμάτων, οι επαρχίες συνδέθηκαν με το κέντρο με αποτέλεσμα να ενοποιηθούν διοικητικά οι διαφορετικές επαρχίες σε μια ενιαία επικράτεια υπό τον βασιλέα και την κεντρική εξουσία. Συνεπώς η ίδρυση του έθνους κράτους είναι πολιτική πράξη, ηθικό αποτέλεσμα της ανθρώπινης ελευθερίας, όχι επιφαινόμενο της βιολογίας ή της ανθρωπολογίας των φυλών. Όπως είχε πει και ο Husserl στην περίφημη ομιλία του στη Βιέννη το 1936 για την κρίση των ευρωπαϊκών αξιών, «δεν υπάρχει ζωολογία των λαών».
Το ελληνικό έθνος κράτος συγκροτήθηκε σε ενιαία επικράτεια κατόπιν ένωσης των τοπικών κοινοτήτων που έδωσαν το «παρών» τους στις πρώτες ελληνικές εθνοσυνελεύσεις. Οι αντιπρόσωποι της κάθε τοπικής κοινωνίας συνήλθαν ελεύθερα σε συντακτική συνέλευση και προσυπέγραψαν το Σύνταγμα, συγκροτώντας έτσι με τις περιοχές τους και τους πληθυσμούς που τις κατοικούσαν το σώμα του ελληνικού έθνους κράτους. Έτσι στο Άστρος, το 1823, υπέγραψαν οι συμμετέχοντες από την Πελοπόννησο, την Ανατολική και τη Δυτική Ελλάδα, το Αιγαίο πέλαγος, την Ύδρα, τις Σπέτσες, τα Ψαρά και πολλά άλλα νησιά. Υπέγραψαν δε όλοι οι οπλαρχηγοί. Φωτεινό παράδειγμα αποτέλεσαν οι Κρήτες, οι οποίοι δέσμευσαν οριστικά με τη συμμετοχή τους την ένωση της νήσου με τον εθνικό κορμό, μολονότι η Κρήτη δεν ήταν μέρος της αρχικής επικράτειας του πρώτου ελληνικού κράτους. Κανείς από τους συνέδρους δεν διερωτήθηκε για την εθνότητα, τη γλώσσα ή τη ντοπιολαλιά, τη φυλετική καταγωγή ή την παιδεία των πληθυσμών που εντάχθηκαν στην ελληνική επικράτεια μέσω των συντακτικών συνελεύσεων. Όπως υπήρχαν αδιαμφισβήτητα συνεκτικά στοιχεία που ένωναν μεταξύ τους τους πληθυσμούς αυτούς, έτσι εντοπίζονταν άλλα που τους διαιρούσαν. Η πράξη όμως της ένωσης των τοπικών κοινοτήτων σε ενιαίο ελληνικό έθνος κράτος ήταν μια αμιγώς ηθική πράξη έκφρασης της πολιτικής ελευθερίας των επαναστατημένων αγωνιστών.
Το ιστορικό γεγονός της σύγκλησης των εθνοσυνελεύσεων αποτελεί τη γενεσιουργό πράξη του ελληνικού έθνους κράτους. Το Προσωρινό Πολίτευμα της Επιδαύρου αναθεωρήθηκε και το 1827 οδήγησε στο Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδας. Παρόλο που το Σύνταγμα της Τροιζήνας, όπως ονομάστηκε, δεν τέθηκε σε ισχύ ούτε από τον Καποδίστρια ούτε από τον Όθωνα, είχε ήδη επιτελέσει την εθνική του λειτουργία. Ο φιλελεύθερος χαρακτήρας του Συντάγματος της Τροιζήνας έγκειται πρωτίστως στη διαδικασία της αντιπροσώπευσης κατά τη σύνταξή του και δευτερευόντως στον προοδευτισμό του. Μόνο εάν δούμε την ψήφιση του Συντάγματος από την εθνοσυνέλευση ως τη γενεσιουργό πράξη του ελληνικού έθνους κράτους μπορούμε να κατανοήσουμε και την ουσία του συντάγματος όχι ως κειμένου προς ερμηνεία και εφαρμογή αλλά ως πολιτικής πράξης. Υπ’ αυτή την έννοια, ο μόνος τρόπος να καταργηθεί το Σύνταγμα είναι να διαλυθεί το έθνος κράτος. Έστω δηλαδή και εάν δεν εφαρμόστηκε το πολίτευμα που προέβλεπε το Σύνταγμα της Ελλάδας, κάτι τέτοιο δεν ακύρωσε την ισχύ του, διότι πίσω από την ιδρυτική πράξη του ελληνικού έθνους κράτους βρίσκεται η προϋπάρχουσα ισχύς του συντάγματος. Έτσι, λοιπόν, όταν ο Καποδίστριας ανέστειλε το Σύνταγμα για να μπορέσει να δημιουργήσει κράτος και κεντρική διοίκηση, ουσιαστικά κατάφερε να το υπηρετήσει πολύ καλύτερα. Εάν αντιθέτως τηρούσε τα άρθρα του, κάτι τέτοιο θα απέβαινε εις βάρος της δημιουργίας των αναγκαίων κρατικών θεσμών της ενιαίας εθνικής επικράτειας.
