Η πανδημία στέρησε από τους ανθρώπους τον «δημόσιο χώρο», που κερδήθηκε με αγώνες αιώνων, όταν η Δημοκρατία βγήκε στους δρόμους διεκδικώντας. Άλλωστε, στον δημόσιο χώρο που λέγεται δρόμος, πλατεία, εκεί που το ιδιωτικό και το δημόσιο ενώνονται, αναπτύχθηκε η Δημοκρατία και Πολιτισμός. Σε όλους έχει φανεί πια η αξία του δημόσιου χώρου, που τον θεωρούσαμε δεδομένο. Στον εγκλεισμό, ο δημόσιος χώρος υπάρχει μόνο στις αναμνήσεις ή στην οθόνη του κινητού ή της τηλεόρασής μας. Ο δημόσιος χώρος είναι μια κοινή κατάκτηση, αποτελώντας ένα ακριβό, δημόσιο αγαθό.
Όταν θα έχει νικηθεί ο κορωνοϊός (δεν είναι θέμα «αν», αλλά το «πότε» θα νικηθεί), προϊόντος του χρόνου, ενδέχεται όλοι μας, ασχέτως σε ποια χώρα τον ζήσαμε ή σε ποιο χώρο ΜΕΘ τον ξεπεράσαμε, να ξεχάσουμε την πανδημία που μας έπληξε το 2020-2021. Μπορεί και πάλι να ξεχάσουμε τα «ευχαριστώ» που αναπέμπαμε στους μαχόμενους στην πρώτη γραμμή, υπηρέτες της Υγείας. Αν έως τότε δεν θα έχουμε αναστοχαστεί: «ποιοι στ’ αλήθεια είμαστε και πού πάμε» (για να παραφράσουμε τη γνωστή ρήση του Διονύση), ως άτομα και ως κοινωνία, καθώς λέει ο Μανόλης Αναγνωστάκης, θα μπούμε σε μια άλλη επώδυνη διαδικασία «μικροζημιές και κέρδη συμψηφίζοντας» («Ο Στόχος» 1968). Έως τότε, η ατομική και συλλογική μνήμη ενδέχεται να έχει ξεχάσει όλο το λεξιλόγιο που είχε στο μεταξύ ενσωματωθεί στη ζωή μας, που άκουγε κυρίως στο τρίπτυχο: «Μάσκα»- «πλύσιμο χεριών» - «κοινωνική αποστασιοποίηση». Θα έχουν έως τότε επουλωθεί οι ζημιές στην οικονομία, στην κοινωνία και στον πολιτισμό. Οι εκκλησίες θα δέχονται και πάλι εκκλησίασμα πέραν των 75 ατόμων και στις τράπεζες θα εισερχόμαστε χωρίς να περιμένουμε στην ουρά ανά τρεις. Στα δε μαγαζιά, θα μπαίνουμε και πάλι «μπουλουκηδόν» και φωνασκούντες, όπως κάναμε ανέκαθεν. Θα πρέπει να εγκαταλείψουμε το κατσούφιασμα, που χρειάζεται, καθώς λένε οι ειδικοί να κινητοποιηθούν 40 μυς και να ξαναβρούμε το χαμόγελό μας, που χρειάζεται μόνο 30 για να ανθίσει στα χείλη μας.
Χαριτολογώντας, οι αξιοπρεπείς συλλέκτες, στο μεταξύ, θα αρχίζουν να τοποθετούν στο σαλόνι τους σε ειδικές θήκες memorabilia από την πανδημία: αυτοκόλλητα που μας έδιναν οδηγίες για να κρατάμε αποστάσεις τουλάχιστον δύο μέτρων, διάφορα είδη μάσκας που χρησιμοποιήθηκαν από επώνυμους και ανώνυμους εντός και εκτός Κύπρου, πολλές, μάλιστα με σηματάκια εκλεκτών επώνυμων εταιρειών και θα αρχίσουν οι εκθέσεις με πλαστικά μπουκάλια διαφόρων τύπων με διάφορες μάρκες αντισηπτικών, με πιο ακριβή αυτή που έγινε στην Κύπρο… με ζιβανία. Το σύνθημα «#θατακαταφέρουμε» θα είναι πολύ δημοφιλές, αλλά τα πιο συλλεκτικά θα είναι τα φιαλίδια των διαφόρων εταιρειών, με τα πρώτα εμβόλια που χρησιμοποιήθηκαν τον Μάρτιο του 2021.
Η υφήλιος πέρασε πολλές τέτοιες περιπέτειες και όλες ξεχάστηκαν μετά από λίγες γενιές. Οι κοινωνιολόγοι λένε πως η μνήμη μεταξύ γενεών έπεσε στα δέκα χρόνια. Όλη την περίοδο, αν θυμόμαστε, που ακολούθησε την οικονομική κρίση του 2008 με τη λιτότητα και το λίπος που έπρεπε να κοπεί, οι πολίτες σε όλες τις χώρες, διεκδικούσαν τα δικαιώματά τους εκεί πάλι, όπου το ιδιωτικό εφάπτεται με το δημόσιο. Δηλαδή, στους δρόμους, και τον «δημόσιο χώρο».
Με την πανδημία, όμως, που ενέσκηψε κρατώντας τους πολίτες αδρανείς, η απόσταση ανάμεσα στο «εδώ» και το «εκεί» μεγάλωσε και εργαλειοποιήθηκε χάριν της δημόσιας υγείας. Η χειραψία, έθιμο αιώνων, χάθηκε ο ασπασμός (ακόμα ο τελευταίος), και αγκώνες, πόδια και κάθε άλλο μέρος του σώματος, έγιναν το σημείο επαφής! Το κυριότερο, χάθηκε το χαμόγελο, που καθώς λένε οι ειδικοί κινητοποιεί 15 μυς για να σχηματιστεί στα χείλη μας, ενώ το θλιβερό κατσούφιασμα χρειάζεται περισσότερους, γύρω στους 40. Χάθηκε συγχρόνως η αγκαλιά, και η ζεστή αίσθηση της αφής, η οποία, καθώς λένε είναι και η τελευταία που εγκαταλείπει τον άνθρωπο. Ο δημόσιος χώρος, χάθηκε ως «σημείο επαφής». Τον ζούσαν οι άνθρωποι απομονωμένοι στο χρυσό τους καναπέ, που είχε γίνει στην προηγούμενη φάση της ζωής μας, σύμβολο του «πολιτικού και κοινωνικού ωχαδερφισμού». Το σύνθημα «αφήστε τον καναπέ κι εβγάτε έξω στον δημόσιο χώρο διεκδικώντας», έγινε απαγορευμένος καρπός. Το «μένουμε σπίτι» έγινε το σωτήριο σύνθημα ανά την υφήλιο.
Χάθηκε ο πολιτισμικός ιστός, με κλειστά τα θέατρα που σε κανένας πόλεμος δεν μπόρεσε να κλείσει. Ο πολιτισμός είναι ο τρόπος που οργανώνουμε την καθημερινή μας ζωή, στην υλική, την κοινωνική και στην πνευματική της διάσταση. Το ξεχασμένο «η καθαριότητα είναι μισή αρχοντιά», που το γράφαμε στις εκθέσεις του Δημοτικού, θα ξαναγίνει πολιτισμική υπόθεση, διότι θα είναι θέμα υγείας και υγιεινής. Θα χρειαστεί πολύς κόπος για να ξανα έχουμε επαφή, διά ζώσης και όχι μόνο μέσα από τηλεδιασκέψεις.
Κλείνω με λίγους στίχους από το ποίημα «Εν μέσω πανδημίας» (από την ποιητική συλλογή της Νατάσας Αθηαινίτου Κυπριανού, «Με ή χωρίς πεταλούδες», εκδ. Αφή, 2020): […]Προσοχή! Εκτός από τις εξόδους απαγορεύονται ρητά οι αγκαλιές και όλων των ειδών οι συνευρέσεις. Όσες δε γίνονται, πάντα με μάσκες και γάντια πλαστικά για να συνάδουν με τις αισθήσεις μας […].
Ο κ. Μ. Α. Σοφοκλέους είναι επιστημονικός διευθυντής Παττίχειου Δημοτικού Μουσείου -Ιστορικού Αρχείου Λεμεσού.
