Της Ελένης Ξένου
«Μόνο στις κρίσιμες ώρες της ζωής, όταν κάτι σοβαρό έχει συμβεί, αν κάνουμε αυτήν ή εκείνη την εκλογή και πάρουμε οριστικά αυτήν ή εκείνη την απόφαση θα δείξει το μέταλλο της ψυχής μας την ποιότητά του. Θα κουδουνίσει και θα φανεί αν είναι μπακίρι ή μολύβι, ασήμι ή χρυσάφι. Τότε ακριβώς μέσα στις πράξεις μας και με τις πράξεις μας γινόμαστε όντα ηθικά. Με πρωτοβουλία και ευθύνες». Αυτά είχε κάποτε πει ο σπουδαίος παιδαγωγός, διανοητής και φιλόσοφος Ευάγγελος Παπανούτσος σε μια σειρά διαλέξεων του περί «Ηθικής Συνείδησης». Και το συγκεκριμένο απόσπασμα που παραθέτω συμπεριλαμβάνεται στο κεφάλαιο «Ήθος και Πολιτική». Γιατί προτάσσω αυτό το απόσπασμα; Ας γίνω πιο συγκεκριμένη: Παρακολουθώ το θέμα των πυρκαγιών από την πρώτη μέρα μέχρι σήμερα, τις δράσεις και αντιδράσεις της κυβέρνησης, τα ερωτήματα και τα «κατηγορώ» της αντιπολίτευσης, το διάγγελμα του Προέδρου, τις εξηγήσεις των αρμόδιων υπουργών, τις μαρτυρίες των κοινοταρχών, την όλη συζήτηση τις προάλλες στην Βουλή κτλ. κτλ.
Και πραγματικά διερωτώμαι: Πώς είναι δυνατόν το θέμα της πολιτικής ευθύνης να εξακολουθεί να εκκρεμεί; Γιατί κανείς από τους αρμόδιους υπουργούς δεν την έχει αναλάβει μέχρι τώρα; Τι ακριβώς περιμένουν για να παραιτηθούν; Υπενθυμίζω ότι η πολιτική ευθύνη δεν εξαρτάται από αποτελέσματα ερευνών ή πορισμάτων όπως η πειθαρχική ή η ποινική, ούτε και τι θα μας πουν οι Αμερικανοί ή άλλοι εμπειρογνώμονες. Εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από τον αξιακό κώδικα του πολιτικού που καλείται να την αναλάβει. Από τη δική του αξιοθεσία. Από την επίγνωση του ηθικού καθήκοντος που υπηρετεί, το οποίο είναι πάντα κάτι πιο εσωτερικό, πιο αυστηρό και πιο καθολικό από τον όποιο γραπτό κανόνα δικαίου.
Είναι θέμα καθαρά συνειδησιακό. Όταν έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μία από τις πιο καταστροφικές πυρκαγιές στην ιστορία του τόπου –κοινωνικά και περιβαλλοντικά– που στοίχισε τη ζωή σε δύο ανθρώπους, ξεσπίτωσε ένα σωρό άλλους και κατέστρεψε σημαντικές εκτάσεις οικοτόπων και κατοικιών, γιατί η συνείδηση των αρμόδιων υπουργών (Γεωργίας, Δικαιοσύνης) παραμένει μουγκή και άφαντη; Ακόμα κι αν ο ίδιος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν θέλει να αποδώσει πολιτικές ευθύνες και ούτε να τις αναλάβει προφανώς, αυτό δεν έχει να κάνει με το συνειδησιακό υπόβαθρο των εν λόγω πολιτικών, οι οποίοι ανεξαρτήτως του τι θέλει ή δεν θέλει ο Πρόεδρος θα έπρεπε να είναι σε θέση να ακολουθήσουν την ηθική της ευθύνης. Και η ηθική της ευθύνης υπαγορεύει πως όταν ο τόπος σου έχει υποστεί τέτοια καταστροφή παραιτείσαι τις αμέσως επόμενες μέρες από τη θέση σου, δηλώνοντας πως αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να ανταποκριθείς στο ηθικό καθήκον που κλήθηκες να υπηρετήσεις, όταν αναλάμβανες τη θέση του υπουργού. Αποδεικνύοντας ταυτόχρονα πως δεν αντιμετωπίζεις την πολιτική ως επάγγελμα ή προσωπική καταξίωση και ότι ο «κώδικας αξιών» σου δεν περιορίζεται σε «αρχές» που εκπορεύονται μόνο από το εγώ σου για να το εξυπηρετούν. Οτιδήποτε λιγότερο από αυτό μαρτυρεί πως προτιμάς να ελίσσεσαι μέσα από βολικές πράξεις μιας ετερόνομης ηθικής πράγμα που προφανώς σε καθιστά ανεπαρκή πολιτικό, εσαεί κατώτερο των περιστάσεων. Όταν π.χ. η υπουργός Γεωργίας λέει πως «παρά τις βελτιώσεις δεν καταφέραν να ανταποκριθούν με τον επιθυμητό τρόπο», γιατί δεν αντιλαμβάνεται πως η παραδοχή αυτή μόνο αν συνοδεύεται από την παραίτηση της έχει νόημα και την καθιστά πολιτικό με ήθος, αλλιώς κουδουνίζει στ’ αφτιά μας όπως ο άδειος τενεκές; Και γιατί ο υπουργός Δικαιοσύνης θεωρεί πως η απολογία για τη διατύπωση του «ατυχούς περιστατικού» αναφερόμενος στο ζεύγος που πέθανε στην πυρκαγιά αρκεί για να αποδείξει ότι διαθέτει αντίληψη της πολιτικής του ευθύνης;
Συμπερασματικά: Η μη παραίτηση των αρμόδιων υπουργών φανερώνει πολλά. Και κυρίως αυτό που είπε ο Χρήστος Γιανναράς ορίζοντας την πολιτική ευθύνη ως μαρτυρία ήθους: Ότι ο πολιτικός που δεν παραιτείται ακόμα και όταν δεν φταίει προσωπικά αρνείται να λειτουργήσει ως σύμβολο συλλογικής συνείδησης.
