Ο όρος πολιτισμός είναι επιδεκτικός πολλών απόψεων, εκτιμήσεων και ερμηνειών, δεδομένων και των συνιστωσών που αφορούν το εννοιολογικό πλαίσιό του. Ο όρος προσδιορίζει το επίπεδο της αισθητικής και της τεχνολογίας του καθημερινού βίου μιας εποχής και μιας κοινωνίας, καθώς επίσης και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα γράμματα, τις τέχνες και την ιστορία. Τα ηθικά, καλλιτεχνικά και διανοητικά επιτεύγματα καθορίζουν κοινές αναφορές και βιώματα και παραπέμπουν σε μια κοινωνική και οικονομική ευημερία. Ο πολιτισμός επομένως συνδέεται άρρηκτα με τις έννοιες της παιδείας, της επικοινωνίας, της ψυχαγωγίας, της πνευματικής και ψυχικής αναβάθμισης, της αισθητικής έκφρασης και της κοινωνικής συμμετοχής. Στο κοινωνιολογικό πλαίσιο ο πολιτισμός ερμηνεύεται και ως στοιχείο κοινωνικής συνοχής, αποτελώντας πεδίο αναφοράς της συλλογικής ταυτότητας, δηλαδή της πολιτιστικής ταυτότητας που περιλαμβάνει τις αξίες, τις ιδεολογίες, τα πρότυπα ατομικής και οικογενειακής συμπεριφοράς, κατέχει εξαιρετική σημασία και αποτελεί σημαντικό παράγοντα προσδιορισμού της διαλεκτικής σχέσης του λαού στην κοινότητα.
Ωστόσο, η νοηματοδότηση του όρου πολιτισμός σήμερα επιδέχεται μια κριτική προσέγγιση και αξιολόγηση, καθώς σε διαφορετική περίπτωση δύναται να επικρατήσουν απόλυτες συγχύσεις εννοιών και πρακτικών. Θα γίνει επομένως λόγος για τις έννοιες πολιτισμός και πολιτική. Επειδή η λέξη «πολιτισμός» προέρχεται από τη λέξη «πόλις», σαφώς σχετίζεται εννοιολογικά με αυτήν, καθώς η «πόλις» χαρακτήριζε βεβαίως τον οικισμό και την κοινωνία που διέμενε σε αυτόν, αλλά εμπεριείχε και τη φιλοσοφική θεμελίωσή τους. Όπως επισημαίνει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής Νικήτας Χιωτίνης, η «πολιτική» ήταν η μέριμνα περί αυτής της «πόλεως», η προσπάθεια προώθησης των συλλογικών στόχων της, στους οποίους κύρια θέση καταλάμβανε η προώθηση της σημασίας του ανθρώπου και των κοινωνιών. Η δυτική νεωτερική πρόταση περί νοηματοδοτήσεως του ανθρώπου και της ιστορίας δεν έλαβε υπόψη την αρχική μέριμνα του πολιτισμού για την προώθηση του φιλοσοφικού υποβάθρου των κοινωνιών, αλλά υιοθέτησε τον όρο του πολιτισμού υπό την έννοια της πνευματικής υποστήριξης των πολιτών. Επομένως, ο αυθαιρέτως νοηματοδοτημένος «πολιτισμός» περιλαμβάνει πνευματικές και καλλιτεχνικές πρακτικές, απομακρυσμένες από τους συλλογικούς στόχους των κοινωνιών. Η “πολιτική” έχει εκπέσει σε μια λογιστική διαχείριση των κοινωνιών που ενδιαφέρεται μόνο για τον τρόπο προώθησης του πολιτισμού και των εκφράσεών του, αγνοώντας ότι πολιτισμός είναι το υπαρξιακό πεδίο αναφοράς των κοινωνιών και η φιλοσοφική θεμελίωσή τους, από την οποία προκύπτουν οι συλλογικοί και οι ατομικοί στόχοι και οι προτεραιότητες της καθημερινής ζωής.
Επομένως, επισημαίνεται ένα έλλειμμα της πολιτικής σε μια χρονική περίοδο που τα ζητήματα του πολιτισμού αποτελούν σημαντικό πλαίσιο αναφοράς και πεδίο άσκησης της πολιτικής με δράσεις που αφορούν την αισθητική, την ιδεολογία, τα στερεότυπα, την αυτοσυνειδησία της κοινωνίας και τη σχέση της με την ιστορία. Πρόκειται για πολιτικές δράσεις που συνδέονται άμεσα με τις κοινωνικές σχέσεις. Όπως τονίζει ο καθηγητής της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ευάγγελος Βενιζέλος, ο λόγος περί πολιτισμού είναι λόγος εξόχως πολιτικός και σε αντίθεση με τον προσωπικό, δοκιμιακό και διεκδικητικό λόγο των επαγγελματιών του πολιτισμού, ο πολιτικός λόγος του κράτους υπακούει σε ιδιαίτερες και σαφώς πιο αυστηρές προδιαγραφές και συνιστά μια πολιτική πράξη που θα πρέπει να λάβει υπόψη τις σημαντικές συνιστώσες, στο πλαίσιο άσκησης της πολιτιστικής πολιτικής, όπως τα δημοσιονομικά όρια της κρατικής παρέμβασης, τη διαρκή δοκιμασία του πολιτιστικού φιλελευθερισμού και την απροθυμία φορέων του πολιτισμού να αποδεχθούν πολιτικές προσεγγίσεις. Επομένως, η κρατική παρέμβαση στο πλαίσιο του πολιτισμού οφείλει να διασφαλίζει τον αισθητικό πλουραλισμό και εμμέσως τις προδιαγραφές της αισθητικής ποιότητας.
*Ο κ. Μαρίνος Μουσιούττας είναι βουλευτής ΔΗΠΑ- Συνεργασίας Δημοκρατικών Δυνάμεων.
