Των ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Χ. ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗ και ΠΑΥΛΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ
Στη συνάντηση των ηγετών στις 3 Νοεμβρίου εκφράσθηκε η ετοιμότητά τους να ανταποκριθούν θετικά στην πρόθεση του γενικού γραμματέα, που διατυπώθηκε και σε πρόσφατες επιστολές προς αυτούς, να διερευνήσει τη δυνατότητα σύγκλησης μιας νέας άτυπης διάσκεψης, ο δε γενικός γραμματέας έχει τώρα αναγγείλει την έναρξη της πρωτοβουλίας του. Ο γενικός γραμματέας είναι δεσμευμένος από τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας, ως εντολοδόχου του, να επιδιώξη λύση στη διαχρονικά συμφωνηθείσα βάση της δικοινοτικής διζωνικής ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα, όπως αναφέρεται και στο ανακοινωθέν για τη συνάντηση του Βερολίνου της 25-11-2019, με ιδιαίτερη παραπομπή στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας περιλαμβανομένου του 716 του 1991 και ειδικά της παραγράφου 4 αυτού, η οποία προνοεί ότι η λύση θα βασίζεται σε ένα κυπριακό κράτος αποτελούμενο από δύο πολιτικά ίσες κοινότητες όπως ορίζεται από τον γενικό γραμματέα στην έκθεσή του της 8-3-1990. Εκεί συγκεκριμένα αναφέρεται ότι, αν και η πολιτική ισότητα δεν σημαίνει ίση αριθμητική εκπροσώπηση στην ομόσπονδη κυβέρνηση, εν τούτοις πρέπει να αντανακλάται, μεταξύ άλλων, στην αποτελεσματική συμμετοχή των δύο κοινοτήτων σε όλα τα όργανα και τις αποφάσεις της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και σε διασφαλίσεις ώστε η ομοσπονδιακή κυβέρνηση να μην έχει εξουσία να αποφασίζει εναντίον των συμφερόντων οποιασδήποτε κοινότητας. Η θέση του Συμβουλίου Ασφαλείας ως προς την πολιτική ισότητα επαναλαμβάνεται στα τρία τελευταία ψηφίσματα του 2483 (25-7-2019), 2506 (30-1-2020) και 2537 (28-7-2020), με ρητή και πάλι αναφορά στην παράγραφο 4 του 716, εκφράζοντας έτσι το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του στη βεβαίωσή της ως θεμελιακής και προς αποφυγή οποιουδήποτε ενδεχομένου απόκλισης από αυτή. Στο ανακοινωθέν του Βερολίνου γίνεται επίσης αναφορά σε επαναβεβαίωση της δέσμευσης των μερών στην κοινή διακήρυξη της 11-2-2014, στις προηγούμενες συγκλίσεις και στο πλαίσιο των έξι σημείων του γενικού γραμματέα της 30-6-2017 στο Κραν Μοντάνα. Όπως ο γενικός γραμματέας, έτσι και τα μέρη είναι λοιπόν δεσμευμένα στα πιο πάνω.
Το θέμα της πολιτικής ισότητας είναι όντως θεμελιώδους σημασίας, είναι δε με αναφορά σε αυτό που πολλές φορές γίνονται δηλώσεις της τουρκικής πλευράς για άλλες μορφές λύσης με ιδιαίτερη έμφαση σε δύο ισότιμα κράτη. Τα δύο ισότιμα κράτη συμβιβάζονται βέβαια με τη δικοινοτική, διζωνική ομοσπονδία με πολιτική ισότητα εφόσον εντάσσονται στα ομοσπονδιακά πλαίσια. Νοουμένου δε ότι τούτο γίνεται σεβαστό, τέτοιες τοποθετήσεις δεν συνεπαγονται αναγκαστικά αναίρεση της ομοσπονδιακής δομής. Είναι λοιπόν σημαντικό να μην υπάρχει αμφιβολία ως προς τη δική μας δέσμευση στη συμφωνημένη βάση της λύσης, περιλαμβανομένης της πολιτικής ισότητας, που θα είναι και η απάντηση στις τουρκικές αιτιάσεις για άλλες μορφές λύσης, αφού διασφαλίζει την ισότιμη υπόσταση των συνιστωσών πολιτειών στο πλαίσιο της ομοσπονδιακής δομής χωρίς να υπάρχει παρέκκλιση από την αντίληψη του ενός κράτους.
Στο πλαίσιο του γενικού γραμματέα καταγράφεται, σε σχέση με την πολιτική ισότητα, ότι, όσον αφορά την αποτελεσματική συμμετοχή, θα υπάρχει αφ’ ενός εκ περιτροπής προεδρία με αναλογία 2/1 και αφ’ετέρου, όσον αφορά στη λήψη των αποφάσεων, οι αποφάσεις θα λαμβάνονται με απλή πλειοψηφία και μία θετική ψήφο, σε περίπτωση δε αδιεξόδου θα υπάρχει μηχανισμός επίλυσης. Σε πρόσφατη συνέντευξή του, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας ανέφερε ότι στην αναμενόμενη διάσκεψη δεν προτίθεται να διαπραγματευθεί την υφιστάμενη βάση της λύσης και ότι στο Κραν Μοντάνα δεν διαφοροποιήθηκε όσον αφορά αυτήν αλλά ως προς κάποια προαπαιτούμενα που θα διασφαλίζουν τη λειτουργικότητα, βιωσιμότητα και αποδεκτότητα της λύσης. Αυτά, πέραν των εγγυήσεων και των στρατευμάτων, ήσαν τα αφορώντα την πολιτική ισότητα και δη ως προς την εκτελεστική εξουσία, διότι, όπως είπε, θα ήταν άδικο η μικρότερη κοινότητα να ελέγχει με τη θετική της ψήφο όλες τις αποφάσεις της κεντρικής κυβέρνησης, εξ ου και ο ίδιος εισηγήθηκε η θετική ψήφος των Τουρκοκυπρίων να περιοριστεί σε περιπτώσεις που βλάπτονται τα ειδικότερα συμφέροντά τους.
Στην έκθεση, όμως, του γενικού γραμματέα της 8-3-1990 η αναφορά στις διασφαλίσεις προς αποφυγή αποφάσεων της ομοσπονδιακής κυβέρνησης εναντίον των συμφερόντων μίας κοινότητας είναι διάφορη και επιπρόσθετη της αναφοράς σε αποτελεσματική συμμετοχή των δύο κοινοτήτων σε όλα τα όργανα και τις αποφάσεις της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Η οποιαδήποτε τέτοια διαφοροποίηση ως προς την πολιτική ισότητα συνιστά απόκλιση από βασική πτυχή της λύσης και ανοίγει τον δρόμο για διαφοροποιήσεις της άλλης πλευράς σε άλλα θέματα. Η πολιτική ισότητα, εκφραζόμενη ως αποτελεσματική συμμετοχή, είναι συνυφασμένη με την έννοια της δικοινοτικής διζωνικής ομοσπονδίας αφού, αν και όχι αριθμητική, εν τούτοις παραμένει ισότητα, ώστε η λήψη των αποφάσεων της ομοσπονδιακής κυβέρνησης να μην είναι θέμα αριθμητικής πλειοψηφίας ή μεγαλύτερης και μικρότερης κοινότητας ως να επρόκειτο για ενιαίο κράτος αλλά από κοινού άσκησης της εξουσίας. Η έμφαση πρέπει μάλλον να είναι στην εξεύρεση εκείνου του αποτελεσματικού μηχανισμού επίλυσης αδιεξόδων που θα διασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Στη μείωση δε των πιθανοτήτων αδιεξόδου μπορεί να συντείνουν και τα ακόλουθα
1. Το περιορισμένο των αρμοδιοτήτων της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.
2. Η λειτουργία της ομόσπονδης Κύπρου, ως μέλους της Ε.Ε., στις παραμέτρους της Ε.Ε.
3. Σε συνάρτηση και με τη σταθμισμένη διασταυρούμενη ψήφο, η λειτουργία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης στο πλαίσιο του κομματικού συστήματος, δημιουργώντας τέτοιες κοινότητες κομματικών συμφερόντων που θα υπερβαίνουν τις κοινοτικές διαφορές και στην πράξη θα ευνοούν συμπράξεις, όπως και η αντιπροσωπευτική πολυκομματική συμμετοχή στο Υπουργικό Συμβούλιο.
4. Η μείωση της αναλογίας που αντιστοιχεί στη μία θετική ψήφο ως εκ της διεύρυνσης της συμμετοχής στο Υπουργικό Συμβούλιο.
Η αποδοχή της πολιτικής ισότητας, που είναι και η βασική απαίτηση της άλλης πλευράς, θα δεσμεύσει ανάλογα και εκείνη στα άλλα σημεία του πλαισίου τα οποία μας ευνοούν και θα αποτελέσει το ουσιαστικό αντάλλαγμα για τις δικές της παραχωρήσεις σε θέματα τα οποία είναι θεμελιακά για τη δική μας πλευρά. Ήδη στο πλαίσιο του γενικού γραμματέα σημειώνεται η ανάγκη προσαρμογής του χάρτη τον οποίο είχε παρουσιάσει η τουρκοκυπριακή πλευρά ώστε να ικανοποιήσει σχετικές απαιτήσεις της ελληνοκυπριακής, στην δε έκθεση του γενικού γραμματέα αναφέρεται ότι κατά το πέρας της διάσκεψης διαφαίνετο να ήταν κοντά μία συμφωνία όσον αφορά τις εδαφικές προσαρμογές. Ακόμα πιο σημαντική είναι η επισήμανση ότι το υφιστάμενο σύστημα των εγγυήσεων δεν είναι βιώσιμο και ότι θα πρέπει να αντικατασταθεί με ένα νέο σύστημα ασφάλειας και μηχανισμού επιτήρησης της λύσης, ενώ γίνεται αναφορά και σε προοπτική συμφωνίας σε ανώτατο επίπεδο για τη σταδιακή αποχώρηση των στρατευμάτων και την τελική της κατάληξη.
Είναι σημαντικό να θυμούμαστε ότι ο γενικός γραμματέας παρουσίασε το πλαίσιο των έξι σημείων του εν όψει, όπως αναφέρει στην έκθεσή του, της απροθυμίας των μερών να σημειώσουν πρόοδο στο ένα τραπέζι που αφορούσε την εσωτερική δομή αν δεν επιτυγχάνετο πρόοδος στο άλλο τραπέζι που αφορούσε την ασφάλεια και τις εγγυήσεις, ώστε να υπάρχει ενώπιον των μερών ένα πλαίσιο για την επίλυση ταυτόχρονα και όχι ξεχωριστά ή μεμονωμένα των έξι σημαντικών εκκρεμούντων και στα δύο τραπέζια θεμάτων ως στοιχείων ενός συνολικού πακέτου που θα οδηγήσει σε μια περιεκτική τελική διευθέτηση. Επιβάλλεται τώρα να επιδειχθεί η απαιτούμενη κρίσιμη πολιτική απόφαση, ώστε να διανύσουμε και το τελευταίο μίλι που δεν διανύθηκε στο Κραν Μοντάνα και να μην παραμείνει εσαεί τελευταίο.
Ο κ. Δημήτριος Χ. Χατζηχαμπής είναι πρώην πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Ο κ. Παύλος Αναστασιάδης είναι πρώην πρέσβης.
