Πνευματικά Δικαιώματα για Μουσικούς

«Η μουσική έχει αποκτήσει φέτος έναν ιδιαίτερα κεντρικό ρόλο στον κόσμο της διανοητικής ιδιοκτησίας, καθώς η Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας ήταν αφιερωμένη στη μουσική. Η μουσική αντικατοπτρίζεται σε κάθε πτυχή της ύπαρξής μας. Μας βοηθά να εξελισσόμαστε ως πολιτισμός και μας παρέχει εργαλεία για να εκφράζουμε συναισθήματα που ενδεχομένως είναι δύσκολο να αποδοθούν με τον γραπτό λόγο. Τα σημαντικότερα γεγονότα της ανθρωπότητας συνοδεύονται σχεδόν πάντα από μουσική – γενέθλια, γάμοι, κηδείες. Η μουσική ψυχαγωγεί. Συγκινεί. Χαλαρώνει. Τρομάζει. Εμψυχώνει. Αλλά η δημιουργία μουσικής χρειάζεται ενθάρρυνση και υποστήριξη. Η εικόνα του «πεινασμένου» μουσικού είναι γνωστή (και, δυστυχώς, κατά καιρούς αρκετά ακριβής). Και οι δημιουργοί στη μουσική βιομηχανία συχνά δεν γνωρίζουν το πλήρες εύρος των δικαιωμάτων τους. Η νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας έχει σχεδιαστεί ώστε να παρέχει στους δημιουργούς μουσικής συγκεκριμένα δικαιώματα, τα οποία μπορούν να αξιοποιήσουν για να αποζημιωθούν επαρκώς για το έργο τους, προσφέροντας έτσι κίνητρο για περαιτέρω δημιουργική παραγωγή.

Ας κάνουμε όμως ένα βήμα πίσω. Υπάρχουν κάποια κριτήρια ώστε ένα έργο να προστατεύεται από τη νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας; Ναι, υπάρχουν – και θα τα εξετάσουμε εν συντομία παρακάτω. Για να προστατεύεται ένα έργο πρέπει καταρχάς να έχει «διατυπωθεί». Για να πληρούται αυτό το κριτήριο, το έργο πρέπει να έχει διατυπωθεί γραπτά, φωνογραφηθεί, καταγραφεί, εγγραφεί με οποιοδήποτε τρόπο με ηλεκτρονικά ή άλλα μέσα, ή διαφορετικά εμφανιστεί με κάποια υλική μορφή. Για παράδειγμα, μια συνθέτρια που σφυρίζει μια μελωδία ενώ περπατάει στον δρόμο δεν απολαμβάνει προστασία πνευματικής ιδιοκτησίας για τη δημιουργία της, καθότι η μελωδία δεν έχει «διατυπωθεί». Για να υφίσταται προστασία, το έργο πρέπει επίσης να είναι «πρωτότυπο». Το όριο της πρωτοτυπίας δεν είναι υψηλό, ένα έργο θεωρείται πρωτότυπο αν είναι προσωπικό πνευματικό δημιούργημα του δημιουργού του και όχι αντιγραφή ήδη υπάρχοντος έργου ή προσχεδίου ή προπλάσματος έργου. Γενικά, δεν απαιτείται να έχει ιδιαίτερη καλλιτεχνική αξία.

Αφού είδαμε τα κριτήρια προστασίας, ας δούμε τι σημαίνει αυτή η προστασία για τους δημιουργούς. Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (και τα συγγενικά δικαιώματα) παρέχουν στους δικαιούχους έλεγχο επί ορισμένων πράξεων. Αυτές οι πράξεις είναι πολλές και ποικίλες, αλλά οι βασικότερες είναι: η αναπαραγωγή, η διαφήμιση, η πώληση, η εκμίσθωση, η διανομή, ο δανεισμός και η παρουσίαση στο κοινό. Οι δικαιούχοι μπορούν να απαγορεύσουν σε τρίτους να προβαίνουν σε αυτές τις πράξεις. Παρέχοντας αυτόν τον έλεγχο στους δημιουργούς μουσικής, τους δίνεται η δυνατότητα να απαιτήσουν αμοιβή για τη χρήση του έργου τους και να αποζημιώνονται για τη δημιουργική τους επένδυση.

Σε πρακτικούς όρους, τι σημαίνει αυτό για τους μουσικούς; Ένα μουσικό έργο έχει πολλά επίπεδα προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο συνθέτης (ή στιχουργός) προστατεύεται ως δημιουργός από τη νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι στιχουργοί και παραγωγοί φωνογραφημάτων (τουλάχιστον στην Κύπρο) απολαμβάνουν την ίδια προστασία. Οι ερμηνευτές έχουν ξεχωριστά δικαιώματα, τα οποία ονομάζονται συνήθως «συγγενικά» δικαιώματα. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία στην Κύπρο, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα παρέχουν στους δικαιούχους τους, ως επί το πλείστον, τα ίδια δικαιώματα (κατ’ αναλογίαν). Αυτό σημαίνει ότι όλοι αυτοί οι εμπλεκόμενοι απολαμβάνουν έλεγχο επί των προστατευμένων πράξεων που προαναφέρθηκαν.

Τα πιο πάνω αποτελούν απλώς μια επιφανειακή προσέγγιση ενός πολύ ευρύτερου και συναρπαστικού θέματος. Οι ενδιαφερόμενοι της μουσικής βιομηχανίας πρέπει να γνωρίζουν τα δικαιώματά τους, ώστε να μπορούν να απολαμβάνουν πλήρως τις προστασίες που τους προσφέρει ο νόμος. Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα, μπορείτε να παρακολουθήσετε μια παρουσίαση με θέμα «Πνευματικά Δικαιώματα για Μουσικούς» στο Windcraft Music Fest στα Κατύδατα, στις 27 Ιουλίου 2025, στις 12:00. Θα χαρούμε πολύ να σας δούμε εκεί.

Η κα Νικολέττα Επαμεινώνδα είναι δικηγόρος, Λέλλος Π. Δημητριάδης Δικηγορικό Γραφείο Δ.Ε.Π.Ε.

Σημείωση: Τα ανωτέρω δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση νομική συμβουλή.