Σε κάθε επέτειο της εισβολής, όταν ήμουν παιδί, ανεβαίναμε με τον πατέρα μου στην ταράτσα του νέου μας σπιτιού στη Λευκωσία. Μου έδειχνε την Κυθρέα, ριζωμένη στους πρόποδες του Πενταδάκτυλου. Στα αλήθεια φαινόταν ένα ψηλό κυπαρίσσι ή έπειθα τον εαυτό μου πως το έβλεπα για να μην τον στενοχωρήσω; Η αφήγησή του ήταν τόσο ζωντανή, που ήταν σαν να το έβλεπα. Πέρασε καιρός. Έχουμε πει τα πάντα για το ’74 και το «Δεν ξεχνώ». Ξανά και ξανά. Οι λέξεις έχασαν το νόημά τους. Σήμερα, όποιος κι αν ανέβει στη στέγη του πατρικού μου, δεν βλέπει το κυπαρίσσι. Χάθηκε; Ή ξεθώριασε η μνήμη του;
Θα μεγάλωνα στην Κυθρέα, αν δεν γινόταν η εισβολή. Εκεί έμεναν η γιαγιά μου, οι θείες, τα ξαδέλφια μου. Αυτή η πιθανή ζωή ξεριζώθηκε βίαια. Η γιαγιά μού έλεγε ιστορίες για το Κεφαλόβρυσο, τα νερά που έτρεχαν, το σπίτι της που ήταν γι’ αυτήν παλάτι. Σαν να ζούσαμε δύο ζωές παράλληλα. Πρόσφυγες στο παρόν και ταυτόχρονα ζούσαμε μια παράλληλη ζωή, αυτήν που αφήσαμε πίσω μας. Εγώ ήμουν παιδί αλλά ένιωθα την αδικία. Έβλεπα τους γονείς μου να παλεύουν οικονομικά, ένιωθα την πίκρα τους. Με έπνιγε το δίκιο μου. Ήθελα να αλλάξω την αδικία, να βρούμε το δίκιο μας.
Πήγα σχολείο το 1979, πέντε χρόνια μετά την εισβολή. Στην πινακίδα του σχολείου υπήρχε πάντα ένα κομμάτι αφιερωμένο στους χαμένους τόπους. Τα τετράδιά μας είχαν εικόνες απ’ αυτούς – βουβές, άδειες από ανθρώπους και ζωή, σαν πληγές. Όποιος ανήκει στη γενιά μου θα θυμάται πως στο σχολείο φωνάζαμε με όλη τη δύναμη της ψυχής μας: «κι αν είναι αυτοί 30 θα γίνουμε 40…», νομίζοντας πως έτσι θα λύναμε το πρόβλημα. Το τραύμα αναπαραγόταν με έναν παιδικά ηρωικό και ταυτόχρονα αδιέξοδο τρόπο.
Είχα μέσα μου φανατισμό, εθνικισμό, μίσος για τους εχθρούς, μια συνωμοσιολογική προσέγγιση της ιστορίας μας. Καμία διάθεση για συμβιβασμό. Μεγαλώνοντας, άρχισα να διαβάζω, να αμφισβητώ, να παρατηρώ πολιτικούς να λένε ψέματα και να μας καθοδηγούν λάθος. Στο Λονδίνο γνώρισα Τουρκοκύπριους. Μιλήσαμε, συνδεθήκαμε. Άρχισα να αλλάζω. Κατάλαβα διαφορετικά το «Δεν ξεχνώ», χωρίς να ξεχνώ τα γεγονότα. Δεν ξεχνώ πως η εχθρότητα δεν είναι αναπόφευκτη. Πως οι πόλεμοι ξεσπούν όταν αφήνουμε προβλήματα να σιγοβράζουν. Πως συχνά διαλέξαμε το ευκταίο αντί του εφικτού. Πως πολιτικοί εργαλειοποίησαν τον πόνο μας, όπως έκαναν στην περίπτωση των αγνοουμένων. Ποδοπάτησαν τον ορθολογισμό και το εθνικό συμφέρον για να βγάλουν χρήματα ή να παραμείνουν στην εξουσία. Κυρίως, δεν ξεχνώ πως με τον καιρό, όλα αλλάζουν.
Η γιαγιά πέθανε. Ο πατέρας μου είναι 81, έχει ζήσει περισσότερα χρόνια στην Αγλαντζιά απ’ ό,τι στην Κυθρέα. Ο Κεφαλόβρυσος στέρεψε. Στο σπίτι της γιαγιάς μου μεγαλώνουν τα εγγόνια ενός Τούρκου από την Τραπεζούντα. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναγνωρίζει πια δικαιώματα και στους χρήστες. Όλα αλλάζουν. 51 χρόνια μετά, «δεν ξεχνώ» την πραγματικότητα, «δεν ξεχνώ» ότι το παρελθόν δεν αλλάζει. Το μέλλον αλλάζει. Αυτό χρωστάμε στη νέα γενιά.
Η δημόσια εκπαίδευση έχει χρέος απέναντι στη νέα γενιά: να διασφαλίσει την ασφάλεια και την ελευθερία επιλογής στο μέτρο του δυνατού. Η κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί έτσι. Πρέπει να υπάρξει επεξεργασία του τραύματος και ένα νέο όραμα που θα βοηθήσει τα παιδιά μας να ζήσουν σε έναν τόπο όπου η ασφάλεια και η συνύπαρξη δεν είναι απλώς όνειρα, αλλά πραγματικότητα.
Στο τέλος, αυτό που μας λείπει είναι η βούληση –όχι μόνο για μια δίκαιη και βιώσιμη λύση, όπως ακούμε σε κάθε ομιλία τα τελευταία 51 χρόνια– αλλά για να διαμορφώσουμε το μέλλον μας με ρεαλισμό. Μια διευθέτηση που θα διασφαλίζει την ύπαρξή μας πάνω στο νησί, και θα μας απελευθερώσει από τον φαύλο κύκλο της πολιτικής κοροϊδίας και ανικανότητας.
Δεν ξεχνώ, αλλά θυμάμαι γιατί πρέπει να υπάρχουμε εδώ. Να ζούμε, όχι να επιβιώνουμε. Να προχωράμε, όχι να μένουμε πίσω. Το χρωστάμε στο μέλλον. Έτσι μόνο δεν θα ξεχάσουμε και δεν θα ξεχαστούμε.
Η κα Ρένα Χόπλαρου είναι εκπαιδευτικός.
