Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, αλλαγές στα προγράμματα σπουδών, εκσυγχρονισμός στην παιδεία. Η αλήθεια αυτά ήταν, είναι και θα είναι στην πολιτική ατζέντα και θα γίνονται πιο επίκαιρα πριν από κάθε εκλογική αναμέτρηση. Όμως, πρέπει να αναγνωρίσουμε την κρισιμότητα της στιγμής και το ότι το εκπαιδευτικό μας μοντέλο βρίσκεται σε κομβικό σημείο. Αυτό συμβαίνει γιατί πλέον τα δεδομένα, όχι μόνο στην εκπαίδευση, αλλά σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας αλλάζουν με πρωτόγνωρα γρήγορους και επαναστατικούς ρυθμούς. Η ανθρωπότητα ξαναέζησε φυσικά επαναστάσεις. Προηγήθηκαν για παράδειγμα η επανάσταση της γνώσης, της επιστήμης, της βιομηχανίας. Όμως αυτές, χρειάστηκαν πολύ περισσότερα χρόνια να αναπτυχθούν και να επηρεάσουν τις ζωές των ανθρώπων. Αν ένας Ισπανός χωρικός, γράφει ο Γιουβάλ Χαράρι, κοιμόταν το 1000 μ.Χ. και ξυπνούσε 500 χρόνια μετά, βλέποντας τα πλοία του Κολόμβου να ετοιμάζονται για το μεγάλο ταξίδι τους, δεν θα παρατηρούσε και μεγάλες αλλαγές γύρω του. Σκεφτείτε τώρα τον ίδιο χωρικό, σε μια δεύτερη σιέστα 500 ετών, ξυπνώντας στον ήχο ενός «έξυπνου» τηλεφώνου, το 2000 μ.Χ. Τώρα απλώς φανταστείτε τη σχολική αίθουσα όχι του 2500 μ.Χ. αλλά του 2050.
Τα σενάρια είναι πολλά. Κβαντικές υπολογιστικές ταχύτητες και δίκτυα, εικονική και επαυξημένη πραγματικότητα, τεχνητή νοημοσύνη, ρομποτική, Internet of Things κ.ά. μπορούν να αλλάξουν άρδην την εικόνα και το περιεχόμενο της σημερινής εκπαίδευσης. Αυτό που πρέπει να κάνουμε άμεσα είναι να οραματιστούμε το εκπαιδευτικό μοντέλο που θέλουμε. Ένα μοντέλο που θα μας εμπνέει, θα αξιοποιεί και θα ενσωματώνει τις νέες τεχνολογίες, που θα εξατομικεύει τη μαθησιακή εμπειρία και θα προετοιμάζει όλους και όλες τους/τιςνέους/νέες μας για έναν κόσμο που αλλάζει συνεχώς. Που θα δημιουργεί και θα στηρίζει μια κουλτούρα διά βίου μάθησης.
Πρακτικά, πρέπει να αποφασίσουμε κατά πόσον για να πετύχουμε το μοντέλο αυτό πρέπει να αναπροσαρμόσουμε το υφιστάμενο σύστημα με άμεσες, αλλά σταδιακές αλλαγές, αν θα το επιδιώξουμε με μια πιο ριζοσπαστική προσέγγιση σε σχέση με τους ανθρώπους, τους χώρους, την τεχνολογία στην εκπαίδευση ή αν θα ισορροπήσουμε κάπου ενδιάμεσα. Το βέβαιο είναι ότι πρέπει να ξαναφανταστούμε την εκπαίδευση. Τους χώρους που θα λαμβάνει χώρα, όχι απλώς αντικαθιστώντας τα θρανία με στρογγυλά τραπέζια και πολύχρωμες καρέκλες, αλλά χρησιμοποιώντας πολλαπλούς φυσικούς και ψηφιακούς χώρους, μέσα και έξω από το σχολείο. Χρήση τεχνολογίας για εξατομικευμένο περιεχόμενο και παιδαγωγική προσέγγιση. Ευέλικτη ύλη μέσα από ατομικές και ομαδικές εργασίες πάνω σε θέματα που εξυπηρετούν τους μαθησιακούς στόχους και πηγάζουν από κοινωνικά και άλλα θέματα που ενδιαφέρουν την κοινότητα. Πέραν της αριθμητικής, της ανάγνωσης και της γραφής, θα επενδύεται χρόνος σε συζητήσεις, ανασκόπηση, ενδοσκόπηση και ενσυναίσθηση. Οι μαθητές θα μαθαίνουν μέσα από βιβλία και διαλέξεις, αλλά και πρακτική εμπειρία και δημιουργική έκφραση. Τα σχολεία θα είναι κόμβοι τυπικής, μη τυπικής και άτυπης μάθησης.
Ο προβληματισμός αυτός είναι δύσκολος, βαθύς. Αγγίζει όλες τις πτυχές της οργάνωσης όλων των βαθμίδων, για αυτό και πρέπει να διεξαχθεί με δημιουργικότητα αλλά και με αυστηρό πλάνο. Θέματα ύλης, παιδαγωγικής, εξετάσεων, επιμόρφωσης, δομών, υποδομών, νομικό πλαίσιο. Χρειάζεται ξεκάθαρο πολιτικό όραμα και τεχνοκρατικό πρόγραμμα, απαγκιστρωμένο από τις εναλλαγές στην εξουσία και με στιβαρή δέσμευση υλοποίησής του. Χρειάζεται σοβαρή οικονομική επένδυση. Χρειάζεται εμπλοκή όλων των ενδιαφερομένων μερών, με ξεκάθαρη ατζέντα αλλαγής και όρους εντολής συγκεκριμένους, χρειάζεται επιστημονικότητα και τεχνοκρατική συμβολή εντός ενός ανθρωποκεντρικού περιβάλλοντος εργασίας. Μπορούμε.
Για την Κύπρο, ο μετασχηματισμός της παιδείας δεν αποτελεί απλώς μια επιλογή πολιτικής. Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της Κύπρου δεν μπορεί να είναι άλλο από το ανθρώπινο δυναμικό της. Βασικότερος πυλώνας ανάπτυξης ενός νέου βιώσιμου και όχι ευκαιριακού οικονομικού μοντέλου ανάπτυξης είναι η έρευνα και η καινοτομία. Η μόνη επιλογή μας και βασική προϋπόθεση για να το καταφέρουμε, είναι ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο πρέπει να απαιτηθεί από την κοινωνία, να σχεδιαστεί με πρωτοβουλία και ευθύνη των αρμοδίων και να υλοποιηθεί με τη συμβολή όλων μας.
Ο κ. Μενέλαος Α. Μενελάου είναι προϊστάμενος Υπηρεσίας Σπουδών και Φοιτητικής Μέριμνας Πανεπιστημίου Κύπρου.
