Κάθε μέρα, αρχέγονα κύτταρα στον μυελό των οστών μας παράγουν δεκάδες χιλιάδες «απογόνους», οι οποίοι ανανεώνουν τα λευκοκύτταρα και τα ερυθροκύτταρα που κυκλοφορούν σε όλο το σώμα. Oμως, με τη γήρανση, είναι δυνατό να ανακύψουν αυτόματες γενετικές μεταλλάξεις στα εν λόγω κύτταρα του μυελού των οστών. Αυτά τα μεταλλαγμένα κύτταρα στη συνέχεια δημιουργούν πολλαπλά αντίγραφα (κλώνους), μια διαδικασία που είναι γνωστή ως κλωνική αιμοποίηση.
Στην ηλικία των 70 ετών, περίπου 10% με 20% των ανθρώπων έχουν κλωνική αιμοποίηση και ο επιπολασμός της πάθησης αυτής παρουσιάζει απότομη αύξηση καθώς αυξάνεται η ηλικία. Αν και μπορεί να συνιστά προδιάθεση του ατόμου για λευχαιμία και σχετιζόμενους καρκίνους, οι περισσότεροι άνθρωποι με αυτή την πάθηση παραμένουν ελεύθεροι καρκίνου και δεν μαθαίνουν ποτέ ότι έχουν κλωνική αιμοποίηση. Oμως κατά τη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας περίπου, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι μία μορφή της –που ονομάζεται κλωνική αιμοποίηση απροσδιόριστου δυναμικού – CHIP (clonal hematopoiesis of indeterminate potential)– συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου.
Ο δρ Peter Libby, καθηγητής Ιατρικής, κάτοχος της έδρας Mallinckrodt στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, έχει δημοσιεύσει πολυάριθμα άρθρα σχετικά με την CHIP. Το 2020 ίδρυσε μία από τις λίγες κλινικές καρδιαγγειακής νόσου-CHIP στις ΗΠΑ, στο Brigham and Women’s Hospital. Παρακάτω, εξηγεί περισσότερα σχετικά με αυτό το αναπτυσσόμενο ερευνητικό πεδίο.
Τι προκαλεί τις μεταλλάξεις που παρουσιάζονται στα άτομα με CHIP;
Οι μεταλλάξεις αυτές δεν μοιάζουν με εκείνες που κληρονομούμε από τους γονείς μας, οι οποίες είναι γνωστές ως μεταλλάξεις διά των γεννητικών κυττάρων. Αντίθετα, εδώ πρόκειται για σωματικές μεταλλάξεις, οι οποίες ανακύπτουν αργότερα στην πορεία της ζωής, αυτόματα ή λόγω περιβαλλοντικών παραγόντων. Είμαστε εκτεθειμένοι σε περιβαλλοντικούς μεταλλαξιγόνους παράγοντες, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση, η κοσμική ακτινοβολία, και σε χημικές ουσίες σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Αυτός είναι ένας κύριος λόγος για τον οποίο αυτές οι μεταλλάξεις συσσωρεύονται και καθίστανται πιο κοινές με τη γήρανση. Πολλά περιστατικά καρκίνου πιστεύεται ότι προέρχονται από σωματικές μεταλλάξεις. Πράγματι, υπάρχουν περισσότερες από 40 τέτοιες μεταλλάξεις που συνδέονται με τη λευχαιμία, έναν αιματολογικό καρκίνο που συνήθως προσβάλλει τα λευκά αιμοσφαίρια. Επειδή όμως χρειάζονται τουλάχιστον τρεις διακριτές μεταλλάξεις στον ίδιο κλώνο προκειμένου να αναπτυχθεί κανονική λευχαιμία, τα ποσοστά αυτού του καρκίνου ανέρχονται σε λιγότερο από 1% ετησίως στα άτομα με CHIP.
Ποια η συσχέτιση με την καρδιοπάθεια;
Η συσχέτιση ανακαλύφθηκε εδώ και πάνω από μία δεκαετία από τον δρα Benjamin Ebert, ο οποίος είναι σήμερα Διευθύνων Σύμβουλος του συνεργαζόμενου με το Χάρβαρντ Dana-Farber Cancer Institute. Ερευνώντας την προέλευση της λευχαιμίας, εντόπισε άτομα χωρίς λευχαιμία τα οποία είχαν μόνο μία ή δύο μεταλλάξεις σχετιζόμενες με λευχαιμία. Φαίνεται ότι ορισμένες από αυτές τις μεταλλάξεις αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου. Για τον λόγο αυτό αναφερόμαστε σε αυτά τα κύτταρα ως «απροσδιόριστου δυναμικού», καθώς μπορεί να μην προκαλέσουν ποτέ εμφανή νόσο.
Ορισμένες από αυτές τις μεταλλάξεις σχετίζονται σαφώς με φλεγμονή, έναν καλά γνωστό παράγοντα που συμβάλλει στον σχηματισμό λιπώδους (αθηρωματικής) πλάκας στο εσωτερικό των αρτηριών. Oμως διαφορετικές μεταλλάξεις έχουν διαφορετικούς μηχανισμούς δράσης, και τα άτομα ενδέχεται να έχουν διαφορετικά φορτία –δηλαδή, ποσότητες– μεταλλαγμένων κυττάρων. Αυτή η ποικιλομορφία σημαίνει ότι θα είναι υπερβολικά δύσκολο να γίνουν αυστηρές κλινικές μελέτες, ωστόσο εργαζόμαστε πάνω σε αυτό.
Αρκετές μεγάλες, μακροπρόθεσμες μελέτες για την καρδιοπάθεια συμπεριλαμβάνουν γενετικές δοκιμές που αποκαλύπτουν την ύπαρξη CHIP. Με βάση αυτά τα δεδομένα, εκτιμάται ότι η CHIP συνδέεται με διπλάσια αύξηση του κινδύνου για στεφανιαία νόσο και πάνω από δυόμισιη φορές αύξηση του κινδύνου για εγκεφαλικό επεισόδιο.
Πώς ανακαλύπτει κανείς ότι έχει CHIP;
Σήμερα δεν συνιστάται τακτικός προδιαγνωστικός έλεγχος για την CHIP σε υγιή άτομα. Η CHIP ανακαλύπτεται τις περισσότερες φορές κατά τη διάρκεια γενετικών εξετάσεων για καρκίνο ή αιματολογικές διαταραχές, όπως ασυμπτωματικό μυέλωμα, μια προκαρκινική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από μια συσσώρευση μη φυσιολογικών πλασματοκυττάρων στον μυελό των οστών. Oσοι έχουν οικογενειακό ιστορικό καρκίνου μπορούν επίσης να υποβληθούν σε εξέταση για CHIP. Μερικοί άνθρωποι που προσέχουν πολύ την υγεία τους πληρώνουν για να λάβουν την αλληλούχιση ολόκληρου του γονιδιώματός τους και ακολούθως μαθαίνουν ότι έχουν CHIP.
Ποια θεραπευτική αντιμετώπιση ακολουθείτε για άτομα με CHIP στην κλινική σας;
Επί του παρόντος, δεν υπάρχουν αποδεδειγμένα αποτελεσματικές και εξειδικευμένες θεραπείες για την CHIP. Υπογραμμίζω τη σημασία μιας υγιεινής διατροφής και της τακτικής άσκησης, όπως το κάνω για τον καθένα που συμβουλεύω. Εκτός κι αν κάποιος έχει ενδείξεις ή συμπτώματα καρδιαγγειακού προβλήματος, δεν συνιστούμε τεστ κοπώσεως ή απεικονιστικές εξετάσεις ρουτίνας. Oμως όσοι έχουν CHIP πιθανότατα ωφελούνται από μια προσεκτική παρακολούθηση και επιθετική θεραπεία κάθε καρδιολογικού παράγοντα κινδύνου, όπως η υπέρταση και η χοληστερόλη.
Τι ελπίζετε για το μέλλον αυτού του πεδίου;
Μαθαίνουμε τόσο πολλά για τη βιολογία και τις βασικές επιστήμες που μας έχουν βοηθήσει να κατανοήσουμε τις διασυνδέσεις μεταξύ της γήρανσης, της καρδιοπάθειας και του καρκίνου, τις οποίες δεν υποπτευόμασταν μόλις μερικά χρόνια πριν. Ελπίζουμε, καθώς ανακαλύπτουμε περισσότερα, να αναπτύξουμε θεραπείες με γενετική στόχευση ώστε να αντιμετωπίσουμε τις διάφορες ειδικές μεταλλάξεις που προκαλούν CHIP.
