Του Παναγιώτη Χριστιά
Οι ανθρωπολόγοι υποστηρίζουν ότι η γλώσσα των Εσκιμώων του Καναδά, των Ινουίτ, διαθέτει κάπου 50 λέξεις για την περιγραφή του χιονιού και του πάγου. Ο λόγος είναι η συσσωρευμένη εμπειρία που έχουν αποκομίσει από τη βιωματική σχέση με αυτά τα δύο φυσικά φαινόμενα, η καθημερινή τους τριβή και το ζωτικό ενδιαφέρουν που έχουν γι’ αυτά. Οι σημασιολογικές αποχρώσεις αντανακλούν ακριβώς την ένταση με την οποία η γλωσσική κοινότητα βιώνει τα φαινόμενα που περιγράφει ένα ευρύ φάσμα λέξεων.
Το ότι οι λέξεις αυτές συνεχίζουν να υπάρχουν και χρησιμοποιούνται σημαίνει ότι η κοινότητα εξακολουθεί να έρχεται σε επαφή με τα φαινόμενα αυτά. Με αυτό τον τρόπο εκφράζεται το ζωτικό ενδιαφέρον των Ινουίτ για τον πάγο και το χιόνι. Το ίδιο φαινόμενο παραγωγής πολλαπλών λέξεων παραπλήσιας σημασίας με σημαντική όμως διαφοροποίηση των εννοιολογικών αποχρώσεών τους παρατηρείται και στην καθημερινότητα μιας πολιτικής κοινωνίας. Μόνο που στην περίπτωση της πολιτικής ζωής, η παραγωγή λέξεων και ιδεολογημάτων ακολουθεί την πολιτική φιλοδοξία προσωπικοτήτων με ηγετικές ικανότητες και υιοθετείται από τις πολιτικές παρατάξεις. Οι ιδεολογικές αυτές παρατάξεις, στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, μεταφράζονται σε ψηφοδέλτια κομμάτων, τα οποία διεκδικούν την ψήφο του λαού. Όταν μάλιστα το κοινό είναι ευαισθητοποιημένο στις ιδεολογικές αποχρώσεις και έριδες μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας, όπως είναι για παράδειγμα το φάσμα της ευρωπαϊκής Αριστεράς, συνυφασμένο με το λεξιλόγιο του σοσιαλισμού, του μαρξισμού και του λενινισμού, τότε παρατηρείται μια κομματική πολυδιάσπαση του πεδίου της. Η πολυδιάσπαση αυτή εκφράζεται με την παρουσία ενός μωσαϊκού μικρών κομμάτων, το οποίο στην ουσία αποδυναμώνει την εκλογική δύναμη του χώρου.
Το φαινόμενο αυτό, επικεντρωμένο στην περίπτωση της γαλλικής ακροαριστεράς, περιέγραψε με γλαφυρό τρόπο ο Γάλλος πολιτικός φιλόσοφος Philippe Reynaud στο έργο του «Η πολλαπλή ακροαριστερά. Μεταξύ ριζοσπαστικής δημοκρατίας και επανάστασης» (2006). Γράφει χαρακτηριστικά ο Philippe Reynaud: «Αν ο ακροδεξιός υποψήφιος Jean-Marie LePen κατάφερε να συμμετάσχει στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών τον Απρίλιο του 2002, αυτό συνέβη, παραδόξως, επειδή οι υποψήφιοι της άκρας Αριστεράς είχαν κλέψει αρκετές ψήφους από τον υποψήφιο των Σοσιαλιστών Lionel Jospin εμποδίζοντάς τον να περάσει στον πρώτο γύρο. Σε σύγκριση με άλλες φιλελεύθερες δημοκρατίες, η Γαλλία παρουσιάζει ένα μη τυπικό προφίλ, όχι λόγω της δύναμης της ακροδεξιάς (η οποία έχει επίσης σημαντική παρουσία σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες), αλλά μάλλον λόγω της παρουσίας μιας «Αριστεράς της Αριστεράς», η οποία λαμβάνει σημαντικό αριθμό ψήφων και έχει ένα ορισμένο βάρος στην πολιτική ζωή της χώρας». Στη μεταπολεμική δυτική Ευρώπη σημειώθηκε μια τεράστια αύξηση της ιδεολογικής δύναμης της Αριστεράς, σε αντίθεση για παράδειγμα με τις ΗΠΑ. Το κοινό εξοικειώθηκε αρκετά γρήγορα όχι μόνο με τη βασική «αριστερή» ορολογία, αλλά και με τις εννοιολογικές διαφοροποιήσεις των κομματικών οργανώσεων όπως «σοσιαλιστική», «επαναστατική», «μαρξιστική-λενινιστική», «λενινιστική-μαρξιστική», «τροτσκιστική», «τριτοδιεθνιστική», «μαοϊκή», «σταλινική», «ανανεωτική», «ριζοσπαστική», «κομμουνιστική», «ριζοσπαστική οικολογική» κ.ο.κ. Το διευρυμένο φάσμα πολιτισμικής παραγωγής του συγκεκριμένου χώρου αντανακλούσε την απήχηση πληθώρας έργων πολιτικού στοχασμού και αριστερής «κουλτούρας» σε ένα διψασμένο για πολιτική περιπέτεια νεανικό κυρίως κοινό. Αυτό διευκόλυνε τη διείσδυση των ιδεολογικών παρατάξεων στο εκλογικό σώμα και οδήγησε στην πολυδιάσπαση των κομμάτων της Αριστεράς. Με τη σταδιακή κατάρρευση του σοσιαλιστικού αφηγήματος, τόσο το μωσαϊκό όσο και το λεξιλόγιο της Αριστεράς έχουν ατονήσει.
Αντίθετα, σήμερα παρατηρείται μια πολυδιάσπαση και ένα μωσαϊκό της ακροδεξιάς. Αυτό ενσαρκώνει και η πρόσφατη υποψηφιότητα του Éric Zemmour για τις γαλλικές προεδρικές εκλογές του 2022. Η εποχή του πρωτεργάτη της μεταπολεμικής ακροδεξιάς Jean-Marie Le Pen και του «Εθνικού Μετώπου» (Front National) τελείωσε με την εκλογική του επιτυχία το 2002. Έκτοτε, ο ακροδεξιός λόγος διεισδύει όλο και περισσότερο στο εκλογικό κοινό. Και όσο το κοινό εξοικειώνεται με τη νέα νομενκλατούρα, τόσο αναδύονται νέες παρατάξεις και νέοι ηγέτες, συχνά από διαιρέσεις παλαιότερων παρατάξεων και αμφισβητήσεις παλαιών ηγετών από συνοδοιπόρους τους. Γεννημένος το 1958 στο Montreuil, συγγραφέας, δοκιμιογράφος και αρθρογράφος, αφού ασχολήθηκε με την πολιτική δημοσιογραφία και αναμείχθηκε στις ιδεολογικές έριδες της τελευταίας εικοσαετίας, ο Éric Zemmour αναδείχθηκε σε έναν από τους πολιτικούς ταγούς της ακροδεξιάς πλευράς του εθνικού πολιτικού φάσματος. Ο εξαιρετικά εύγλωττος Zemmour είχε απήχηση σε ένα κοινό ταλανισμένο από τον ορυμαγδό παραπληροφόρησης και διάχυσης συνωμοσιολογιών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι εύλογες ανησυχίες των πολιτών λόγω των διαδοχικών κρίσεων από το 2008 και μετά (κρίση των εθνικών χρεών, μετανάστευση, πανδημία), εκφράστηκαν μέσα από μια νέα γκάμα λεξιλογικών επιλογών. Η γκάμα αυτή διαιρείται σε δύο υποκατηγορίες.
Η πρώτη είναι δομική. Όπως η πολιτισμική κριτική της ακροαριστεράς του μεταπολέμου είχε κληρονομήσει, χωρίς να έχει απόλυτη επίγνωση του γεγονότος αυτού, την κριτική της Αντίδρασης και της Αντεπανάστασης του 19ου αιώνα, έτσι και η ακροδεξιά καθίσταται σήμερα η κληρονόμος του ακροαριστερού λόγου: αυθεντικότητα, ριζοσπαστικοποίηση, αντιφιλελευθερισμός, αντισυστημισμός, συνωμοσιολογία, σεκταρισμός. Η δεύτερη υποκατηγορία, ευκαιριακή, αφορά το φάσμα του εθνικισμού και του ρατσισμού. Έτσι, σύμφωνα με τον υποψήφιο, η υπόθεση της υπεράσπισης του γαλλικού έθνους σε κίνδυνο μπορεί να αποσοβηθεί μόνο με την αποκατάσταση μιας «γαλλικής κουλτούρας διαποτισμένης από τον χριστιανισμό και τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό». Ακόμη και η χρήση όρων όπως «χριστιανισμός» και «ελληνορωμαϊκός πολιτισμός» στη γλώσσα της ακροδεξιάς αποκτούν σημασία αντίθετη προς τις αξίες που οι πολιτισμοί αυτοί εκφράζουν. Ένα απλό παράδειγμα: κανένας από τους παραπάνω πολιτισμούς δεν είναι εθνικός.
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου και εταίρος του ερευνητικού κέντρου «Ευρωπαϊκές Δυναμικές» του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου.
